bunarjuf: leḥriq n beṭṭu .. d manaya ig ittemsaren deg walli.

Mamek ittali udopamin ɣa yenni yallah yebdan ad xsen aya wya, ihekkwa ɣa yenni ittemsebḍan. niɣ ihekkwa s leḥriq n beṭṭu

Tayri: Cwayt n Ucimi, d ca nniḍen

Foto: UIP

Umi qqaren leḥriq n beṭṭu?

 Fuṭu: Kreuz Verlag

Amen niɣ wer ttamen: Awarni beṭṭu s imeṭṭawen, tettɣima tyacit s tmexsa waxxa amenni. Ahurmun n dopamin mala twezned-t ɣar yenni yemṣebḍan, ad tafed am yenni i yallah ɛad bdan ad xsen aya wya. Ittali udopamin ɣar jjehd, Serotonin ihekkwa. Imussnawen ssemquddan tyacit am tenni n ca n uḥenjir d ameẓyan yettru x yemma‑s.

Min ttuɣa yellan d nnacaṭ waha, ittedwal xaf‑s aẓuyyet d usḥissef.  Da ittraḥ udopamin, la d Noradrenalin ineqqeṣ. Adrenalin d Cortisol ttalyen.

Cḥal mma ttuɣa timexsa tejhed, anict itteqsiḥ beṭṭu. Aṭṭas i xef tettek la di taddut-nsen. Ittraḥ‑asen yiḍes niɣ ttnexlaɛen. leḥriq n beṭṭu ssemquddan imussnawen min tesseka xef utarras, akd PTSD (ijjen lehlak n min ityuran i wnexliɛ)

Min itteg qaɛ leḥriq n beṭṭu?

 Tamussnawt Elisabeth Kübler-Ross tsaqared ijjen umudil n 5 n tbeddarjin i txessart d lmut.  Amudil‑a sxeddamen‑t yeḍbiben la di leḥriq beṭṭu. di leḥriq n beṭṭu, nbeṭṭa jar 4 ar 7 n tbeddarjin. Maca urid marra tettek xaf‑sen kifkif, maci labud ad mṣeḍfant tbeddarjin‑a.

leḥriq tamzwarut nzemmer ad as-nini « aɛlam » mala ifaqq akid‑s uterras, xmi ɣa tacid belli amuni niɣ lemlak wer zzag‑s d ittyuri ca d asebḥan, tettacid belli yeggur ɣar beṭṭu.

Xmi wer din bu weɛlam, ttili tɣennant. Melmi tegged ixef nnem/nnek belli kurcci yeggur mliḥ. Tettagid ad tamned belli wer din teqqim bu tewwurt terẓem di tɣuni-nni. Belli din tawwurt n beṭṭu waha. Dinni tfafid x tcuni yeɛdan cehar niɣ aseggʷas zegʷami, tegged zzag‑s layas deg iman.

Cḥal xaf‑s ɣa tekk ? netta beṭṭu yemṣebḍa x yewḍan. din wi ittbeddan x iḍaren‑nnes ɛawd deɣya deɣya. Dinni wi dd‑itawyen iseggʷusa n usefsi n ixeyyiqen d tiqqaḍ. Dinni wi ihellken s ca lehlak am Stalking (am melmi ttafed ca n yejjin iḍaffar tenni iked imṣebḍa manis mma tekka maḥend ad tt-iẓer)

Iḍaffar‑it‑id Diprisyun (Axiyyeq), temsar‑as am lqeṭɛa x druɣa, druɣ‑a n da, d ttimexsa. Cwayt cwayt, ittali‑dd ɣa walli belli tɣuni nni ṣafi tefsi, amuni wer yeqqim. Din wi xef tettek nican, tteksen x macca, niɣ semmḥen deg ixf-nsen.

Ssin itteḍfar‑dd manaya niɣ ittizwar‑as‑dd tmessi treqq deg wul, da ttili s uɛeṣṣeb, aɛeṣṣeb x tecrikt/acrik n tudert imṣebḍan. Marra tyacitin tekkent deg ufiltru, yettɣima ɣir tyacit n melmi dag‑s terrid kurpa. Tyacit tzemmer ad teṭṭef atarras ad xaf‑s teḥkem, cnaw diprisyun. Aṭṭas n tmenɣiwin di ddunect lesbab‑nsent d leḥriq n beṭṭu.

Tabeddact tameggarut d « beddu ». Awarni ma ad bedden cwayt n iyyuren. ca n twalatin ar yeqfel usegʷas. Ad tesɣelyed beṭṭu‑nni. ttaweḍ lweqt ad txezred ɣer zzat, ad tebdid ad terzud x lefraḥet, d min ɣa yessilyen dopamin ɛawd.

Mayemmi daneɣ-itteqqes beṭṭu?

Aṭṭas n tiyurtin i yellan, maca ca yifa ca. Qqaren imussnawen belli leḥriq n tayri tzemmer ad tili d ijjen walarm teggit tnefsit‑nneɣ. Teqqar‑as i taddut: Beṭṭu‑ya ad cek-yessehlek, xzer mamek ɣa tegged wer ttemṣebḍiḍ. D manaya itejjan lebda nteṭṭef s teɣmas di wi nettxess waxxa qqnent tewwura marra.

zeg ijjen uɣeẓḍis nniḍen ttraḥen ca n imussnawen ɣer trezzut deg uydud. Qqren belli tanefsit s uxeyyeq‑nni. Trezzu wi das ɣa yewcen werha, ad das-yesḥinneb. Manaya qat la ɣa ca n yekluṣa n iɣerḍayen, ufin tettek xaf‑sen leḥriq n beṭṭu.

Min ittɛawanen x leḥriq n beṭṭu?

Mala nessiwel s tbyulujit, qa ihurmunen n wenni ixef tettek s beṭṭu, urid aqqa-yen nurmal. Anict n min ittali udupamin ɣa yenni i yallah xsen aya wya, anict min ihekkwa ɣa yenni i yallah ttemṣebḍan. Yargazen d ttemɣarin mṣebḍan deg umeṣebḍi.

Timɣarin ssnent i wemsawal. Awal x beṭṭu ittɛawan aṭṭas ḥima ad teddzed ixiyyiqen. Ttimɣarin tettek xaf‑sen cwayt kṭer, maca tɛeddu deɣya. Yargazen teffren axiyyeq, uca tɛeṭṭlen wer tgenfin.

Tirezzutin ttafent belli: twarrit ɣer ijjen tegdurt wer telli. Aṭṭas n yewdan ittemser ɣer‑sen manayenni yemrawas (Dopamin …), Maca ca n ttmeslayin nniḍen n ihurmunen nniḍen ɛad acraf‑nsent wer yefsi wer t-nefhim.

Mkul bnadem d iktayn‑nnes (memories), Alli wer yemriwis deg usexdem n yektayen‑a. La d min yekkin x bnadem di temẓi d tudert‑nnes amen tekmel. Tzemmer ad tḍebber di leḥriq n beṭṭu ma tejhed, ma ad tekk ad teɛda waha.

Pastiyyat, Tcukulati d arryaḍa.

Ca n trezzutin ufint belli ddwawat i nessen n leḥriq acnaw Paracetamol, izemmer ad ad issenqes leḥriq n beṭṭu. Mayemmi? Minzi leḥriq n taddut d wenni n tnefsit, iḥekkem dag‑sen s tnayn iyidsen ijjen wemkan waha deg walli. Alli wer das-yecqi leḥriq min t-yiran, netta yessen‑it d leḥriq waha. suyenni Paracetamol ittɛawan x iyezzimen n tnefsit.

Ahurmun n striss, Cortisol, ineqqes s macca. Ifuṭuten itzerrem n yenni d tinni di tassut s tcukulati d cips. Urid d iceṭṭiḥen. Maca macca n tizit s  uxiyyeq ixess zzag‑s ḥettu, minzi izemmer ad yedwel d ṭṭbiɛet d taɛeffant. Amenni la d ddwa n leḥriq, wer yexliq i wesgenfi i waṭṭas n wussan.

Timussnawin d Imussnawen n Sport ufin belli Arryaḍa d unhezzi ittɛawan ɣa ustriss n tnefsit, tiggʷdi, d striss. Ittali zzag‑s Serotonin uca ttedwalen ihurmunen nurmal. Tazzra di barra d unhezzi yecna i tnefsit. Mala wer tzemmred i tazzra, bda s ticri waha, akd imeddukal ɛad ḥsen.

Iktayen d imaynuten, urid leḥriq aqdim.

Melmi nettili yallah nemṣebḍa, txessa ad nsseɛda ussan cnan ccuren s lefraḥet. Ḥima ad nkumasa ɛawed. Aṭṭas n yewdan deg ussan-nsen n beṭṭu, qqnen ɣer iwdan dasen dd‑yenḍen. Suyenni, itxessa ad tsselhan ad das bnan iktayen d jdid.

Dinni wi ittgenfan deɣya mala yender iḍennat awarn‑as, yebda dirikt zi jdid. Teshel s wawal waha, ssneɣ. Maca manaya yebna x trezzutin timassanin. Atarras ad ijarreb waha. Mamek tzemmred ad tḥesbed min yellan yecna di tuɛzayyit.

Beddu awarn‑i beṭṭu yeqseḥ, nettegg reqjurat ntsedda dag‑sen iktayen-nneɣ n zic, nettxes ad xaf‑sen neqqen i lebda. La d abeddel n stil n tudert d warruḍ d wemcaḍ niɣ ca n lhiwaya n jdid izemmer ad iɛawen ɣa wgenfu zi beṭṭu.

Beṭṭu zi beṭṭu, nssiwel x beṭṭu n tmexsa, neccin irifyyen niweḍ necca bunajuf, nzemmer ad t-neḥseb d ijjen uklaṣi n ucarh‑iman. Niweḍ ad negg lmunker deg ixf-nneɣ, ad negg lfuyun di tmeɣriwin …, Beṭṭu zi beṭṭu, zi mani nella neccin di beṭṭu, akd tmurt, lwadjay, imeddukal, d llif. Ca n twalatin tmunan‑dd, uca aqqa-aneɣ ɛad da, nbedd am ijjen nhar. Suya wer ttenqiḍ. Ad teggenfid cḥal mma tekkid.

Ɣer ɛawd: Tayri: Cwayt n Ucimi, d ca nniḍen

Majid Aqelɛi
Majid Aqelɛi
Majid, Izran, Tudart tazgzawt, d Tussna...

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Atiliskup n James Webb isewwar-dd ipilarn n twaggit

Ipilaren d ilfan, n ugaz d tɛejjact, d waṭṭas n yetran: Atiliskup n Webb yeksi-dd ca n twessaf wer llint wer xliqent.

Ijjen wegraw d ameqqran x tudert n Tmaziɣt n Arrif iggur ad yili di Biyya.

Iggur ad yili di min dd-ittasen ijjen wegraw d ameqqran ad tegg tamesmunt n Garabide aked twiza n tmesmunt n Abrid i tgumi d...

Ijjen wegraw d usseḥḍar x wawal, tira d tsekla n Tmaziɣt di Nnaḍur

Iggur ad yili ass-a n ssebt (01.10.2022) zi tseɛɛet n xemsa n uɛecci, ijjen uṣeḥḍar x wawal d tira n Tmaziɣt d ijjen wegraw...

Tlata n wussan n ufurmasyu i tegga Prof. Dr. Mena B. Lafkioui i yiselmaden n Tmaziɣt di Nnaḍur.

Ittwagg ijjen wemsagar n ufurmasyu i yiselmaden n Tmaziɣt deg wussan n 08, 09 d 10 zi Cutenbir i yeɛdan di tendint n Nnaḍur....