« Amurrakuc i wer yettwissnen, azgen amezwaru: ufuɣ x Arif ».
« Le Maroc inconnu; Exploration du Rif »
Mayemmi i nniɣ « ufuɣ x Arif »? Minzi d wa d awal i ttwaliɣ di trifit ad yemɛawaḍ aked wawal n tefransist « exploration du Rif » i dd-yusin deg wezwel. Neqqar: ffɣeɣ x txabit, ffɣeɣ x yij n temkant wer tt-yessin ula d ijjen, yeffeɣ x lmeɛden…
D ij n wedlis yura-t Auguste Mouliéras, yettwafsar aseggas n 1895. D ij n tɣuri d tatnugrafit tettwagg x tqebbal n Arif..
Mayemmi tettwagg? D ma tiwi-dd ca n tidet ?… Wa d asentel nniḍen… Maca min ixessen a t-nessen; aqa bab n wedlis-a, ɛemmers di tudert-nnes ma yeɛjen di Arif (ɛlaḥsab min yenna netta), yettkel x min ttuɣa das-dd-yesmuna ij n weqbayli ttuɣa yettwassen s « Ddriwec », isem-nnes Muḥḥemmed n Ṭṭeyyeb, yekka kter zi ɛecrin n iseggusa netta ittenfifil jer tqebbal n Arif, ittawey-as-dd i Mouliéras min yeẓra d min iɛic… (¹)
Adlis-a, iturjem-it Ɛezzeddin Lxeṭṭabi ɣer teɛrabt aseggas n 2007. Bac ad yettwaturjem wedlis-a wa, d ij n lḥajet wer tehwin. Itteḥdaja uya ij n lmejhud yemɣar s waṭṭas.
Awarn i teɣri-inu i wedlis s tnayen n yilsawen, (tafransist d teɛrabt), beddeɣ ɣer taqsuḥi n lxedmet i yegga Ɛezzeddin Lxeṭṭabi, kter ɛad deg yij n tɣuri am ta i itteḥdajan zeg uturejman wer yesrusi awal ar ɣa yessen ila nican yeṭṭef amkan-nnes deg weḍris amen tenna.
Necc da, Yallah ad beddeɣ ɣer wezwel, zemmemeɣ x-as ca n texzarin, wer deg-sent-idd usiɣ ca aked uturjem i yixḍar uturejman Ɛezzeddin Lxeṭṭabi.
« Le Maroc inconnu » yegga-s netta: « almaɣrib lmajhùl » (المغرب المجهول). Mala nbedd cwayt ɣer « Le Maroc », (ɛlaḥsab min yeqqar Mouliéras s yexf-nnes); « qqaren-t i yij n tmurt tewta zi Wehren ar lmuḥiṭ […] isem-nnes yekka-dd zeg yijten zi tneddam-nnes » . « … Nous l’appelons le Maroc, du nom corrompu d’une de ses principales villes » (²) , (yeqseḍ zeg-s tandint n Merrakec) .
Deg wakud-a wa i di yettwari wedlis-a, (ineggura n lqern 19), tamurt i xef yessawal ttuɣa qqaren-as « Murrakuc » مراكش, ula d ajellid ttuɣa ittsemma ixf-nnes s « sulṭan Murrakuc ». سلطان مراكش. Maca Ɛezzeddin Lxeṭṭabi yixḍar bac ad iḥaz isem-a wa, a dd-yawi ij n yisem-nneɣni i zi t-ɣa ibeddel; netta d « Lmeɣrib ». المغرب
Mala nseɛɛef min yeqqar Mouliéras, wer din ula d ij n tendint di tmurt-a i xef yessawal qqaren-as « Lmeɣrib », niɣ yudes lmeɛna-nnes ɣer « Lmeɣrib » . S uya, zi tewwurt n wesrusi n wawal deg wemkan-nnes, ttwaliɣ ila ilaq i uturejman ad yessers awal n « Merrakec » مراكش i dd-ittasen nican aked min dd-yusin deg weḍris n tefransist (Le Maroc).
Deg uɣezdis nniḍen, awal wiss tnayen deg wezwel « inconnu », ittwaturjem ɣer teɛrabt s « almajhùl » المجهول. Ttwaliɣ-t d ij n uturjem yessilleɣ cwayt lmeɛna n weḍris amezwaru. Amen i dd-tusa; ilaq a das-yixḍar ij n wawal i yudsen ɣer lmeɛna nican, amecnaw : »al’ɣayr maɛrùf » الغير معروف.
Min nniɣ x wezwel, d ij n texzart deg uturjem, tezmer ad tuɣba, ad tcuq jer tsellyiwin n weḍris, lexdenni a dd-banent tfawin i nezmer a nesserɣ s min nettwala x wedlis-a d uturjem-nnes.
_______
(¹) Auguste Mouliéras, « Le Maroc inconnu, Exploration du Rif », librairie coloniale et Africaine, 1895, p:7.
(²) ________ p:3
Ɛebdelwaḥed ḤENNU