Asizdeg n tmaziɣt zeg wareṭṭalen

Yura-t: Khalid Bouyaala

Ibda-dd wawal x usizdeg n tmaziɣt zeg wareṭṭalen umi i bdan imaziɣen ad arin s tmaziɣt. Aṭṭas n yinni i yettarin, ttexsen ad ksen merra awalen i sen-dd-ittbanen usin-dd zi ca n yiles-nneɣni, iwalen-a, ttbeddalen-ten s wawalen i dd-kessin zeg umawal n Mɛemri niɣ ttsaqaren-ten-dd nnit.

Nessawal x wareṭṭal di tesnilsit, xmi ij n yiles (A) isxeddam ij n wawal yeksi-t-idd zeg ij n yiles-nneɣni (B) bac ad isemma ca n tḥajet tettili wer ɣer-s bu yisem (deg iles (A)). (Dubois et al,1994)

Ilsawen n ddunnit merra, kessin awalen x wayyawya, wer din bu ca n yiles ’’yizdig’’, n yexf-nnes waha. Din awalen qqnen ɣer umezruy n kul aydud, tamurt-nneɣ kkin x-as aṭṭas n wayduden, ifiniqyen, irumaniyen, ibiẓanṭiyen, aɛɛraben, iseppunya, ifransisen… ayduden-a merra jjin-aneɣ-dd ireṭṭalen deg iles-nneɣ, nejja-sen ireṭṭalen i yilsawen-nsen.

Maḥend ad tfehmem kter, ẓret di min yuran swadday s tefransist, d teglinzit, d tseppanyut, teẓrem cḥal n wawalen i cerken jer-asen : 

  1. Tafransist :

 En linguistique comparative, linguistique historique et sociolinguistique, le terme emprunt désigne l’adoption par un idiome (langue, dialecte) d’éléments de langue d’un autre idiome. En même temps, « emprunt » désigne l’élément adopté. Ce terme s’est généralisé en linguistique, bien que, à la différence de son sens extra-linguistique, dans le domaine de la langue il ne désigne pas quelque chose à rendre (yettwakkes-dd zi Wikipedia)

  1. Taglanzit :

In comparative linguistics, historical linguistics and sociolinguistics, the term borrowing designates the adoption by an idiom (language, dialect) of language elements from another idiom. At the same time, « borrowing » refers to the item adopted. This term has become generalized in linguistics, although, unlike its extra-linguistic meaning, in the domain of language it does not designate something to be rendered” 

  1.  Taseppanyut :

En lingüística comparada, lingüística histórica y sociolingüística, el término préstamo designa la adopción por un idioma (idioma, dialecto) de elementos del lenguaje de otro idioma. Al mismo tiempo, « tomar prestado » se refiere al artículo adoptado. Este término se ha generalizado en lingüística, aunque, a diferencia de su significado extralingüístico, en el dominio del lenguaje no designa algo a traducir.

Timeggura-ya, aṭṭas i yettexsen ad ssizedgen tamaziɣt zeg wareṭṭalen-a, ad ggen deg uraq-nsen awalen d jjdid (néologisme). Xmi i nbedda a nxerres di manaya, nettaf ixf-nneɣ malla nseɛɛef asizdeg-a, a dd-naf ixf-nneɣ bla yiles, awal i xef i nzemmar a nini ad yili d amaziɣ yezmer ad yili yusa-dd ca manis, wenni i xef i nzemmar a nini  d areṭṭal izmer ad yili d amaziɣ. Awalen am yewdan gguren, ttsafaren, ttraḥen ttasen-dd. 

Ɛawed malla nekkes ireṭṭalen-a, nerra deg uraq-nsen iwalen d jjdid ; a dd-naf ixf-nneɣ zdat i yij n yiles d jjdid, wer t-yili n ḥedd. Mamec ɣa negg a nekkes awalen-a zi tḥuja-nneɣ, zeg izlan, zeg imaknawen… zi tudert-nneɣ ? Nlul-dd kid-sen, negma-dd kid-sen, neḍḥek zeg-sen, nru kid-sen… mamec ɣa negg a ten-nbeddel s wawalen wer zeg-sen nettici, wer ten-nessin… wer llin-nneɣ !!!

Areṭṭal i yuwḍen ad yadef di tɣessa (di lqaleb niɣ la structure) n tmaziɣt, sxeddament yewdan s umeẓẓyan d umeqqran, nehla ma nerzu a t-nbeddel minzi safi yedwel d amaziɣ. 

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Min teɛna Rosa Parks issnekkren aɣewweɣ kunṭra i ubeṭṭu amessaẓur deg umarikan ?

Xminni i dd-njebbed awal x izumal n unhezzi n tlelli tameddant d umeglissaẓur (antiracisme)  deg umarikan, ad yili nettat zeg wudmawen i dd-ittasen ɣer...

Zi Tefrunkufunit d Tɛurba ɣer Tmaziɣufunit

Deg wemsagar ameggaru ittwaggen di tegzirt n Jerba (Tunes) i yellan d ijjen tmurt d Tmaziɣt, mmelqan dinni imɣaren n Tefrunkufunit maḥend ad bedden...

Samuel Biarnay, Afransis-nni i yessnen Tarifiyt di beddu n lqern n 20.

Samuel Léonard Biarnay, ilul di 15 Yennayer 1879, di Saint-Laurent-du-Cros, maca yemmut di 10 Kṭuber 1918 di Arbaṭ, d anessmezzeɣ d Afransis. Igga ca...

Min tenna Wikipedia X Naser Zzefzafi?

Naser Zzefzafi (isem n Zzefzafi ikk-dd zeg « Azefzaf ») ilul netta di 04 nufember 1979 di Lḥusima (Arrif), d ijjen umeɣnas d asertan d Arifi....