Ma s tidet ttuɣa artistat Ifransisen sseqaren zeg iberkanen ?

Lebda Paris ttuɣa-tt d tamedint n tẓuri, asefru d tsekla zeg uzgen n lqern n 19. Fransa dag-s aṭṭas n isalayen (musées), luluf n telwiḥin n tẓuri i dag-s ittwafsaren ; aberru n imariten d inaẓuren i ila dag-s i zeddɣen zeg umaḍal amen yekmel. D wa d wudem ameqqran i nettessen aṭṭas x Fransa la deg idlisen la deg ifilmawen.

Zeg uɣezdis-nniḍen, Fransa ttuɣa-tt d raq mani ttuɣa tteggen tassaẓurt (racisme), ɣeṭṭlen zeg iberkanen n yilem, tiwwi-d ɛawed abarru zzag-sen di girrat-nnes ikulunyaliyen bac ad xedmen ɣer iburjwaẓiyen Ifransisen.

Ca zeg Ifransisen ila ttemsurrufen aked iberkanen axmi ttwaxelqen-d bac ad ilin d isemɣan i wergaz acemlal. Waxxa d iwdan ila ixeddmen di tẓuri d tussna ila ttbeddan x isemɣan bac a zzag-sen ggen tilwiḥin, i yejjin lxezrat-nni n useḥqar tewta iẓewran-nnes.

Ijjen zi tufrint-nni (élite) netta d aressam Afransis Jean Fréderic Bazille (1841-1870) i ttuɣa yellan d ijjen zi terbiɛt n « impressionnisme » i ttuɣa iressmen di tuzzegzewt d ugama. Maca di twalat d ijten, illa itteɛjib-as ad yerr zi ẓẓelḍ n iberkanen d isental n tẓuri.

Yudef Bazille deg ij n ustudyu i isselmaden tẓuri takadimit mani imselqa aked waṭṭas n artistat am netta ; zzag-sen Monet, Renoir d Sisley. Bazille d waṭṭas n imeddukal-nnes ikadimiyen ila xeddmen deg ugama, ar mani i d-iban umi qqaren «impressionnisme».

Deg useggas n 1870 ad nɣen Bazille di girra Tabrusit-Tafransist, ijja awern-as ij n wagla n telwiḥin, i di xezzren yiḍ-a axmi d limart n tamara i yekkin x ayt bab n yilem aberkan di tmurt umi qqaren « tamdint n Tfawin ».

Taḥudriyt n tnewwacin

Deg umeggaru n tfeswin n 1870, qbel i drus n wayyuren i di ɣa teḍḍuqqez girra Tafransist-Tabrusit i di ittwaneɣ netta, irsem netta ijten zi telwiḥin itikunin (icônes) i yellan ass-a d amedya d lḥal anamun (social) i di ttuɣa tteddren ayt bu yilem aberkan.

Taḥudriyt aked tnewwacin niɣ Tamɣart taɛerbanit aked tnewwacin. D ijj n tḥudriyt d taɛerbanit tettnhella di ca n tnewwacin d nettta txezzer s uxeyyeq ɣer artista. Tiyreḍ ij n uḥewwaq, tesslufa nnwac imsebḍan deg ikuluriten-nnes zzat i yijjen lḥiḍ d anifasi.

Am Bazille am yinniḍen, Claude Monet ula d netta irsem ijjen telwiḥt am tanita, dag-s ittban ijjen uxeddam d aberkan issuja-d ij n tqebbiḍt n nnwac ɣer ijjen lmuḥesna teẓẓel x qama.

Bazille ula d netta irsem ijjen telwiḥt-nniḍen i temɣart-a s ixef-nnes d nettat terra udem-nnes x uressam maḥend ad teḍfer ttahellu di nnwac. Talwiḥt-a aqqa-tt lextu deg ijjen tsemmuḍt n usefsar anamur Afransis n tẓuriwin.

Talwiḥt-a tessawal x ijjen temɣart d taberkant tetteṭṭef s ijj n ufus aqebbiḍ n Fawniya deg ijj n tsullet, mani fus-nnes nniḍen ittsiɣa ɣer uressam niɣ ɣer wenni issaɣen.

Tissumɣa d ijj n ḥajet nurmal zi tudert takuyast

Mala nessers tawliḥt-a i yersem Bazille deg usatal-nnes (1870) mani ijjen uberkan d niɣ d taayya xeddmen ɣer iburjwaiyen, manaya ila ittwaḥsab nurmal di lweqt-nni, waxxa talwiḥt-nni tettwarsem zegga kksen tissumɣa deg useggas n 1848.

Talwiḥt-a tettagem asentel-nnes zi tudert i ttuɣa tteddren Iwruppiyen, maci am tilwiḥin ila issawalen x lexdayem n tturah d iwnjilen ila yellan di min yeɛdan.

Amedya i issexdem Bazille, issawal da x ijjen d temɣart d taberkant d tilellit, maci d tayya, maca mayemmi i tettban ila wer telli ca d tilellit, teḍḍhar-d d tayya ?

Di lweqt mani tissumɣa ila tettwakkes zi lqanun n Fransa, aṭṭas zeg ayt bab n yilem aberkan ttemsurrufen akid-sen axmi wer llin.

Monet d Bazille d inniḍen, qqimen tsewwaren ayt bu yilem aberkan axmi d isemɣan, waxxa wwḍen ad ṭṭfen tilelli-nnsen maca qqimen lebda s wadday i wamun, managa yegga-as-ten ukulur n yilem-nnsen.     

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Amẓiwen yecrek deg ij n ufistival online

Afilem Arifi Monsters - Amẓiwen i yura yessufeɣ Aksel Rifman, yecrek deg ufistival F - Lift-Off Sessions online. Ittemḥizwar aked 60 n ifilmen zeg...

Merhran Karimi.. Aḍlib Ayrani n Roissy min xef ixdem Spielberg, immut.

Ila ɣer-s 77 n usegg°as, Mehran Karimi Nasseri d netta d aterras i ttuɣa yirar Tom Hanks deg ufilem n « Le terminal » deg usegg°as...

Man-tt amkan i ɣer-s ɣer temɣart Tamaziɣt?

Amek yettwassen, amun Amaziɣ ibna x ddsas n tyemmat, tamɣart niɣ tayemmat ila ɣer-s ijjen wemkan d ameqqran ɣer Imaziɣen. Nzemmer a x-as nini...

Tnayen n « tikramin » jar Arrif d Kaṭaluniya.

Astiqa wwint awal. S tnayen idsent d Tirifiyyn n Kaṭalunya, ttɣennant s Tmaziɣt d ilsawn-nneɣni. S tnayen idsent qqaren-asent “Ikram”. Icten Ikram Bulum (Bouloum),...