Tibratin n Marzuq d tisit neẓra day-s iḍennaṭ-nneɣ, ass n lejdud-nneɣ.

Yura-t: Abdelouakil Aboumkacem

Tibratin n Marzuq d ij n umseddi (Série) yexbec di twengimt-nneɣ, yaṛẓem anɣ tawwart xef umezruy ig izrin, issargeb imeḍfaren-nnes xef ij n uzmez d aqbur, yerra-aneɣ ad nedder aked tasalt tamezartu (Première Génération) n iwdan ig iẓwan aman, ḥma ad nessen mamc ttuɣa tteddren deg wakud-nni d uzday (Relation) n yinni n ujemmaḍ-a aked yinni n ujemmaḍ-in, taẓyuḍi n tebratin i ttuɣa yellan d anamek n umsawaḏ jar-asen.

imseddi-ya yeccur s tebratin ttsemkalen aṭṭas n tsumritin tinamunin am lxezrat n wamun awetman ɣer tmeṭṭut d tayri, d umsay ig ittwaggen xef temɣart d uḥewwes n izerfan d tesɣart-nnes di mindi mma, d udwas n tenbaḍt tasegdant (pouvoir d’autorité religieuse) d wawal n lefqi ig illan d uɣris (Sacré) war iweṭṭi ɣer tmurt mamec ma yella, d ugufsu n temssugurin timatutin (Corruption des administrations publiques ), d waṭṭas n tmeslayin i d-tt-tejjan tezdatin tinamunin d temsarin n tudert takuyast.

asinaryu-ya yura s tmaziɣt s yiles n Arrif, yebɣer s waṭṭaṣ n tdelsa d min iqqnen ɣer tutlayt Tamaziɣt.

■ zeg uɣezdis n umawal nettaf days aṭṭas n yirman (les termes) ttejjan tutlayt-a ad tt-tqqim teddar, ad tt-taweḍ ɣer tisaltin i d-igguren ɣer zzat, din ca zeg irman a ffɣen zi twengimt i yijj n tegrumma (Catégorie Sociale) d tameqrant mamec, dinni llan ɛawed ca war ten-ssinen qaɛ -ij n wesɣel n 60% mala drus-, lummen aɣref i d yuryen d amaynu.

zi min d-yusin deg iger-a di tebratin n Marzuq nettaf:

[tafarcet] ( La Page/Feuille):

Di tallast n « Ḥasana », di ttamara d umarret mindi tettedder s usrag n lemqeddem d lḥugra i xaf-s itteg tenna:

« …slemdent-ayi ad lqiɣ isegman i d-ittasen ɣer tudert am ij n tfarct d tacemlalt… »

[tamarmuct ] (Mascolle):

Inna-as « lḥaj Dris » i « Ḥasana » ar ami i tt-yufa aked temɣart-nnes « Faḍma n  Ɛmar »:

« …min  ɣar-m dinni deg ufus!?.. min dinni tesnuffared !?.. D ca n tmarmuct niɣ? ».

[Tiɣit] (l’intellegence)

Deg umsawal jar lmudir d lemqeddem xef inni ittacren iḥenjiren imeẓẓyanen inna-as « Ɛebderraḥim » i « Ɛmaruc »:

 « wenni ig ittacaren iccat leḥsab i kurci.., wenni mindi tedja ca teḥraymect day-s lḥeq-nnes n tiɣit »

Maca deg ununec xef irem-a ufiɣ belli awrik (Presonnage) yecca ij n usekkil zi tguri, netta deg usala (L’origine) nnes qqaren-as tiɣist, yecca zzay-s asekkil n « S ».

Wer ssineɣ ma din ca n ḥedd iqqar tiɣit deg waraq n tiɣist ma lla. Maca qa yewwi-ayi-d Rebbi wer din ḥedd.

[imaddqen]:

imaddqen nettat d ij tirart war iqqim ḥedd ittirar-itt iḍ-a, tirart-a tettwassen ԑawed s teẓṛa,

tneṭṭared ij n cway n teẓṛa deg ujenna tleqqid-tent s uɛrur n ufus.

irem-a yenna-t « Muray » i « Siham » ar ami i ttuɣa yeqqim ɣer tewwurt n taddart-nnes, inna-as:

“aya siham.., araḥ-d akid-i tirarerd imaddqen” .

[radj]=>  ittadi d [bab]

irem-a ittwanna deg waṭṭaṣ n twalatin deg imseddi amen yekmel.

Amacnaw di texrast tiss snat ar ami ttuɣa yessawal lmudir d lefqi xef tenɛacin i d-yusin s yisem n temɣart n lmerḥum n « Lxaḍir » inna-as « Ɛebderraḥim »:

“… d netta i tt ɣa yucen i radj-nnes, u radj-nnes qa temmut”.

Deg ij n tmeẓṛit (Scéne) nniḍen di beddu n texrast tiss kṛaḍ d mraw inna-as « Marzuq » i « Lḥaj Dris » ar ami i t-yufa aked temɣart-nnes awarn-i taddart iqqar xaf-s tabrat i d-issekk memmi-s « Muḥemmed »:

“… nec faktur tteggeɣ lxedmet-inu, ssakk°aḍeɣ tibratin i radj-nsent..” .

[lɛagg] = (tameddukelt):

Ittwanna aṭṭaṣ n twalatin s yiles n iwriken n twetminin (Les Personnages féminines).

Tenna-t « Siham » i « Mina » deg umsawal-nnsent xef min irezzu ad igg « Ɛmaruc », Ad isqad taḥcict ɣer barra s yisem n « Siham » :

« …a min d tt teqqared a lɛagg..! nec ma zemmreɣ-as i Ɛmaruc!? …» .

Am di texrast tiss snat d mraw ɛawed ar ami i das-tɛawed « Ḥasana » i « Siham » bezzez nni xaf-s igga « Ɛmaruc » ḥuma ad as-tessek taḥcict axmi tessek ca n uqubbu i temɣart n memmi-s n weddes:

« …aqa min imsaren a lɛaga…» .

Am umi Tenna « Tlaytmas » i « Mina » deg umsawal-nnsent xef lmudir i tt-iḍeffaren yarezzu akid-s imun, d uḍmaɛ-nnes netta d baba-s « Ssi Muḥend » deg wagla i das-yura weryaz-nnes « Lḥaj rraḍi » xef yusem nnes:

« …a lla a lɛag-inu.., war xseɣ bu yimxumbal…»

manaya d cway zeg waṭṭas n irman i d-yusin deg imseddi.

■ zeg uɣezdis n tẓuri:

Mala nessiwel xef uɣezdis anaẓur nettaf imseddi yeccur s isertan idelsanen (Styles littéraires), am izran ig idjan d taysi tamegawt tamyaɣt (Patrimoine Collectif Commun).

Izlan-a rnin i yemseddi tcuni d taẓyuḍi, mala ttwannan s tmijja n « Mulay » ktar.

ɛrayen marra min inna « mulay » d izran ittawi-d day-s n xef tramsut (Maîtresse) nnes

cway zi min inna:

A siham a siham

A tiɣmas n uɣi

Lɛar-nnem war ḍeḥḥec

Aqqa-m tenɣid-ayi  

A siham a siham

D tixrazin ɣar wudem

Yessitem wul-inu

ij n umelqi akid-m

********************

Iwa ruḥ a ssi Muḥend

Ad cek-ijahh Rebbi

Ad ak-yewc ɛamayen n lehrac

D char n uweddi

Uyak a ssi Muḥend

Ad ak-yewc Rebbi lhem

Ad tewḍid deg wanu

Yeḥgen war ittiyem

Ittaw-ayi-d Rebbi

Day-k ccum n yiref

********************

Ɛezzam-ayi ay iwdan

tɛezzam ura d ul-inu

Tenni ttuɣa ittexs wul-inu

Wer teqqim ca inu

Izran n « siham » xmi tili tettegg ca n twuri:

Nnan-ayi wer temliced

A ṭṭawes n ibarraden

Lemliḥ war d-yusi ca

Zi ttarf ugiɣ-asen

izran i d-tiwi “Faḍma n Ɛmar” xef memmi-s Muḥemmed :

Fekkreɣ-d Muḥemmed

Ruban ixsan-inu

Ruban ura d idurar

Ig illan qibal-inu

■ zeg uɣezdis aseklan :

zi min iqqnen ɣer tsekla nettaf tiwennitin tursilin (Expressions idiomatiques), ura d anaw-a day-s cway n temyaɣt aked tutlayin d tdelsiwin n umaḍal, nitenti d ij n wanaw iffeɣ-d zeg yenẓan (Les Proverbes), min ten-isneḥyan d war urmas n unamek (Sens) n twinast d isufa (vocabulaire) nnes.

Tibratin n marzuq day-s abarru n twennitin tursilin:

  • ittet ticcert s uqemmum n midden

deg uxarres n « Ḥasana » di min tegga aked « Marzuq » d bezzez i xaf-s igga « Ɛmaruc » ḥma ad tessek taḥcict ɣar barra tenna:

“…tejjid ɛmaruc d yinni kid-s ad ccen ticcert s uqemmum-nnem…”.

  • ittarja lxux di llyali

tenna-as « Maryem » i « Merzuq » ar ami d t-teṭṭef aked « Siham » ɣer wanu:

« … tucid-ayi tnayen-nni n tnewwacin uca tejjid-ayi am tenni ig ittarjan lxux di llyali..!!?》.

  • issizwar aḍil xef tsullet

Deg umsawal jar lemqeddem d lefqi d lmudir xef tallayt (Duper) i das-ggin i « Marzuq » d tezgalin (Erreurs) mindi wḍan, inna lefqi:

« … Ɛmaruuc.., ruḥ ɣer tarbiԑt-nni, … beddel tiseɛԑet s tenni nniḍen, war yelli mayemmi d ɣr nssizwar adir xef tsudjjet…”

  • ini lḥeqq di baba-c trewled ɣer-s

Deg izran i d-iwwi ij n twala « Muray » xef « Siham », yidar-d lmerḥuma n yemma-s s tezwart, yesxars-it « zɣendellij »-nnes di manaya uca yenna:

« … min dayi-tegga yemma-s..?, meskina nettat ad tt-irḥem Rebbi temmut nec tiydareɣ-tt-id,…. lla …lla…, min qqareɣ ammu war illi ca amenni… Qa nenna ini lḥeq di baba-c trewled ɣer-s. 

  • aqzin ig ittzun war izeɛɛef

deg umwasar jar « Ɛmaruc » d imeddukal-nnes d beṭṭu-nnsen i warraz i dasen d-yusin zi tebyaxit i yeggi, lefqi isseqsa x melmi ɣa ggen tenni nniḍen, inna-as “Ɛebderraḥim” “ma wer tettwilid min di nella?! tter ɣir wer daneɣ-tfeṭṭe Ḥasana niɣ Siham”. Uca yenna-as lmqeddem:  

“… war tegg°ed, tinni ittzun war zeԑɛfent…”

  • marmiṭa-nni day-s aṭṭas n tiqqest

Deg umsawal jar refqi d yessis xef uzday-nnes aked lmudir d lemqeddem  d  min teggen tenna-as « Mina »:

“…zixenta marmiṭa-nwem day-s aṭṭas n tiqqest…”

  •  issusuf xef tiqqad

Ar ami d-iɛda « marzuq » yeksi-d « Siham » xef mubila zegga i tt-ixḍeb war yejji min wer yeggi « Ɛmaruc » bac ad tt-yawi, yenna-asen « Ɛmaruc » i lԑicaret-nnes:

“… memmi-s a n leḥram irenni iskuffus-ayi x tiqqad…”

  • awal ɛemmars war yenɣi ura d izi

Jar « Tlaytmas » d « Lḥajj Rraḍi” xef wawal n yewdan, inna umeggaru-ya:

« …jj-iten ad ssiwlen, qa awal ɛemmers war yenɣi ura d izi…” .

Deg ununec xef Kṛaḍt-a n twennitin tumeggura war ufiɣ ḥedd issen-itent, maca ɣir zi tenfalin n twinest (Structure de phrase) ittban belli day-sent isufa d unamek, min d tent-ittejjan ad adfent di tzgunt (Cercle) n twennitin tursilin.

aked marra taẓyuḍi-nni nufa di tebratin n marzuq nettaf cway n tezgalin la zeg uɣezdis n usinaryu ula zeg uɣezdis n usufeɣ, amecnaw min neẓra di texrast tiss tẓat, war isem (Inconnue) nni d-isqadan tibratin i wfaktur {war isem-a ig idjan d « Mina » d weltmas « Tlayetmas », mamec i ɣer d-nessen aked usensel n temsarin ( Séquence d’événements), ar ami das-inna:

“… lmudir-nnec yuzzel xef temɣart-nnes, qqaren-as Salima ɣar-s kid-s aḥenjir…, 100% tfaqq akid-s ieffar Tlayetmas yelli-s n ssi Muḥend…”

Maca di texrast tiss tẓat d mraw neẓṛa « Mina » teṭṭebbheḍ ar ami d tt-teẓṛa lmudir aked « Tlayetmas » usin-as-d aṭṭaṣ n iseqsan ɣer lbal:

* min da itteg wa?

* man ssem min xef tessawalem?

* u ɛawed min din jar-awem?

aɣezdis n usufeɣ ula d netta war yenjim ca, day-s xir rebbi n tezgalin, manaya itteɛqab ɣar waṭṭaṣ n tmeslayin ig ittejjan afares anaẓuṛ-nneɣ ad day-sent yewḍa bezzez xaf-s.

zi min ittejjan ad yiri manaya:

– tizemmar tiquḍaḍin.

– twuri d unqetmar n umesneflul bra ma ad ɣar-s tili ura d ijj n teɣmart n tlalit (Support).

d waṭṭaṣ n tmeslayin nniḍen…..

zi min d nssili d tezgalin nettaf:

* deg ij n tmeẓṛit ar ami d isqarqeb lemqeddem d lefqi s llilet xef « Ḥasana » ḥma ad ẓaṛen ma tesnuffar ɣer-s « mina », terẓem-asn-d tawwurt teksi-d deg ufus-nnes lqendir maca tuɣa ɣer-s sennej i tewwurt n taddart bumbiya tuɣa, ɛawed zi tewwurt ɣer daxel din tenni nniḍen tuɣa.

deg wakud mindi ttirarent temsarin n umseddi tuɣa ɛad war d tewwiḍ tfawt ɣer arrif, ta d tamezwarut, tiss snat arami dinni tfawt mayemmi i d ɣer teksi lqendil deg ufus?.

* aṭṭaṣ n isaduren (Denrées alimentaires) di tḥanut n « cɛayeb » tuɣa war djin ca deg wakud-nni, d inneɣni ɣar-sen abeṭṭan (Emballage) d amaynu, am zzect d kufitir d lɛaṣir d ij n ɣayiṭa n isegman…

* tizeft d ibriden d (La façade) n taddart n « marzuq » d warruḍ-nnes barra i twuri ig idjan d atrar (Moderne) d nnewac i das-yuca i temɣart-nnes di texrat tiss snat d mraw, d lquran n « ssi muḥend » i tuɣa war yellin ca n waddad (L’Etat) nni deg wakud n umseddi.

Rni-d xef manaya ca n tmeẓṛitin ttuɣa war llint ca deg uswir (Niveau) nsent, ca n twaratin ttiri day-sent tmari ca n twaratin tirint xwant zeg ifray (Les Sentiments) niɣ tiri ɣer-sent tungint d tamallast (il a un caractère narratif) deg waraq mindi yettxess xef uwrik ad yewc marra min ɣer-s di tizi-nni.

am:

* tamrarut n umyag (La Réaction) n « marzuq » xef uneɣmis i das-d-teksi « siham » ar ami ufin « farid » .

* astan n « Ḥasana » xef tsungimt n usbeddi n tmesmunt.

* tamrarut n umyag n « Faḍma n ɛmar » ar ami d xaf-s yuzzel uma-s.

* tamrarut n umyag n « marzuq » ar ami i issen min iɛna war isem.

* timitar n uɣembub (Les traits du visage) n « marzuq » jar umi kid-s d-iffeɣ « menṣur » d umi d immerni lmudir d lemqeddem d umi kid-s d-bedden ayt udewwar qqiment d ṭiṣemmaḍin war beddlent ca waxa dinni kṛad twemma (Les Parties).

* refqi ar ami yeqreb tamrust (Tabel) xef yelli-s uca yeṭṭef-itt-id rehrac.

* tamrarut n umyag n « Faḍma n ɛmar » deg umsagar-nnes aked memmi-s.

Mamec tuɣa dinni ɛawed cway n walas (La Répétition) lummen d umsawal jar « Mina » d « Kamal », ɛlayen awal ig innḍen jar-asen d ijjen di marra timeẓṛitin mindi d-banen, niɣ ɛawed tawinst n < remrac jar familiyat > .

tawniest-a, d min innḍen jar « kamal » d « mina » kur ijjen day-s tabrat-nnes, imeggura-ya ssiwḍen d ij tewlaft xef umseksi d uɣnas n temɣart xef tesɣart-nnes ( La lutte de femme pour ses droits), tawinest nni tesfaqqa, tegga taɣdeft (Prudent) zg imizi n remrac n twacunin ggʷin jar-asen, maca alas nni yarẓa-asent cway n waddud (Valeurs).

ca n tmesrayin di tibratin n marzuq ggint-aneɣ aṭṭaṣ n teẓwayin (Les Surprises) d taṛeẓẓit tisnimalin (L’Attestes) deg waṭṭaṣ n twaratin, lummen di texrazin timeggura:

am:

* ubeddi-nni ig igga « cɛayeb » aked « marzuq », maca ɛlik war day-s ixarres ca qber iri tewca tcuni ktar.

* « menṣur aṛumi » i tuɣa ifaqqen aked « marzuq », yejj-it ad inneḍ di tezgunt waha, yṣṣuḍs-it deg urum mamc danɣ-iṣṣuḍes ura d neccin, d tiɣist-nnes ar ami d t-yejja ad yiri d amessizer (Participant) deg uzenzi d tmesɣiwt n isduhduten (Les Drogues).

* « marzuq » i d irzan tamyimant (Gagner la confiance) n imeḍfaren qber i yewḍan n « temrabḍet n weẓẓu », kurci twara day-s amessufeɣ zi tallest ɣer tfawt, ɣer umeggaru ar ami das-qḍant tilay iban-d am ca n umdeqqer (Stupide). Tizi ya tuca ij n tcuni temɣar, lummen ar ami teqqim ar tusdidin timeggura (La Dernièes Minutes).

tamergalt (La fin de Série) tuɣa-tt deg waraq nnes, timsarin nnes marra wḍent ɣer umeggaru nsent, tiwrikin-nnes kur icten teksi addud-nnes ha tenni iweddaren ha tenni yeṭfen tasɣart-nnes, nzemmar ad nini belli qa tamergalt-a ḥsen zi tmergalin imsedditen ig iεdan

tibratin n marzuq bedden awarn-as iwḍan ɣar-sen araq-nsen deg ubaraz anaẓuṛ tejjan ccamet awarn-asen mermi ggin ca n twuri, rebda tterran taynit i tutlayt d tdelsa d uyda, d marra min iqqnen ɣar tyemmat n sn tiss snat d usemɣer zzays s marra min ɣar sn d tizemmar, tuɣa days aṭṭas n isemday zzaysen inni min ked nennum zzaysen inni yedjan beḥra ṭfen abrid a days d inneɣni nessen-iten deg iyran nnidḍen am usneɣmes

ɣar umeggaru netqad « THAZIRI PRODUCTION » xef tamara i tkessi ḥma ad anɣ-d-tegg qaԑ anctuyq n taẓyudi, nssitim-as isuraf izdigen wer dag-sen bu asennan  ura d min ittejjun mamc nssitim zeg « iɣembab n ij n tudart » ad tt iri d ij n usneflul icna am rebda nix cwyt kta.

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Samuel Biarnay, Afransis-nni i yessnen Tarifiyt di beddu n lqern n 20.

Samuel Léonard Biarnay, ilul di 15 Yennayer 1879, di Saint-Laurent-du-Cros, maca yemmut di 10 Kṭuber 1918 di Arbaṭ, d anessmezzeɣ d Afransis. Igga ca...

Tamesmunt n « Ad nuru i yimyura s Tmaziɣt » tessnewju Andic Cahid

Tamesmunt n "ad nuru i yimyura s Tmaziɣt", iggur ad tegg ijjen wemsagar d aseklan ggin-as i yisem « Mayd nnan idlisen ? » aked umari Cahid...

Aɣennij anegdud g Arif : amezruy d termitin

Amari: Mimun Lwalid Asuɣel: Sufyan Lhani Mala taẓuri d afares animan axerras n kul tagrawt tanefgant, aqa Arif ɣur-s asneflul-ines g uẓawan d tedyazt d ccḍiḥ...

« Taqerfit » niɣ lḥubb asemmaḍ jar iḥudriyen deg idurar n waṭlas.

Aṭṭas i yettɣilen ila amlussun jar wewtem d tewtemt axmi ttuɣa wer yelli di ledcur qbel ma ad dd-banent traccwin tinamunin, minzi amun ila...