Teqfer 120 n iseggusa zegga yemmut Friederich Nietzsche [tneṭṭeq: Fɣidɣic Nitcă]. Maca wer yeḥḍer i ccan das yettwaggen di ddunect. Ixarrisen‑nnes qayn ɛad sessawen iman n umaḍal ɣer assa!

« Nec urid d bnadem, nec d ddinamit« , Ammu yura Nietzsche di tbyugrafit‑nnes « Ecce Homo ». Wer yenni ɣir tidet, yessiɣ taftilt deg ixarrisen n zic n « Abendland » (Aliman). « Aṛebbi yemmut, d neccin i t‑yenɣin » ‑D ict zeg aṭṭas n tawalin, waxxa tqess. i zi yettwassen deg umezruy n tfulusufit.
Yeffeɣ‑dd ɣer tudert deg usegʷas n 1844 deg ijjen lkampu qqaren‑as « Röcken« , ilul deg ijjen taddart n glizya taprutistant. Awarn‑as yeɣra di Bonn x ddin, tatiyulujit tifangilit. Senni ibeddel ad iɣer « Old Philology » (Tussna n iles Alatini, Tagrikt taqdimt, d umezruy aseklan n Ugrik, d Arruman.). Yegga ijjen ubeddi di temdint n « Leipzig« , senni iraḥ ɣa « Basel ». Dinni terra tesdawit d aselmad n Tussna n tutlayt taklasikit, qbel ad yeqfel 25 n iseggusa. Maca taddut‑nnes wer tejji. Deg 1875 yesmaḥ di tesdawit, lesbab‑nnes d aṭṭan. Senni yemmutti ɣer tira, d Tfilasufut.

Aduqqez amzwaru yeggit s lektab‑nnes amzwaru « Die Geburt der Tragödie aus dem Geist der Musik » (1872) (Tlalit n uxeyyeq zeg iman n tmusiqt). Ttuɣa ɣer‑s 27 n iseggusa. Dinni yessemɣer aṭṭas zeg ufaylasuf Arthur Schopenhauer d ukumpunista Richard Wagner. Lami ttuɣa‑t di Leipzig, yemsagar akd Richard Wagner, yesbuhlyit weklasi ntmusiqt iteg.
Nietzsche yeqsaḥ deg Ukritik i ddin.
Di « tlalit n uxeyyeq » yessers‑dd cwayt n min immaren aɛeqqa n uxarres‑nnes. Di 100 n tefray, d 25 n izyegnan. Ifeṣṣel tiɣuriwin nnes x tussna tagrikit, tayri‑nnes i tmusiqt, Asemɣer zi Schopenhauer d d wudem ameḍlan n Wagner. Nietzsche yessers iwalen ullɣen x tikkest n ttiqet zeg Awalen d tira: « Nein, gerade Tatsachen gibt es nicht, nur Interpretationen. » [lla, Tidet wer telli, yella ufeṣṣel‑nnes waha. » Zi min yenna Nietzsche qa ssɣuran‑t assa di tesdawitin n umaḍal.

Artista n ddinamit, yekkes afray x tmasiḥit. Di tqiccit n Ukritik nettaf « Antichrist » (lmasiḥ ddejjal), mani Nietsche yemṣaḥ inedrifen n tmura n lɣerb marra ɣer Tmasiḥitm d tatiyulujit. Inni itefhamen di Nietsche, ttwalan belli ixessa wer t‑ittwili ḥed d leɛdu n tmasiḥit, ttwalan belli ittemseḥsab akd tmasiḥit ḥima ad t‑isellek. Dwa d axarres yebnan xef dsas. amen i dyusa deg uzgen aneggar n yizwel n wedlis nnes yettwasnen s Aɣelluy n lasnam: « Götzen-Dämmerung ‑ Oder Wie man mit dem Hammer philosophiert. » (Aɣelluy n lasnam, niɣ mamc ɣa tegged Tafelsafit s tefḍist).
Aṭṭas n waṭṭan
Zmmern ad yili uxarres‑nnes yweɛren d wenni id ixelqen lehlakat n daxel d arrimt dag‑s ttuɣa? Afaylasuf Nitzsche kkin xaf‑s iseggusa wer dag‑sen yeẓri lehna zi ccqiqet. Leḥriq n stumaɣu, rrni xaf‑s qrib ataf yeddarɣel deg ineggura n wussan‑nnes.
Ar mani yesqad aṭṭas n tebratin, iwyent ɣer ijjen klinika n tnefsect di « Basel », awarn‑as ɣa « Jena », lami yewweḍ 45 iseggusa, ileqfit ijjen lehlac n tnefsit yejja‑t wer izemmer ad yexdem. Yesseɛda min yeqqimen zi tudert‑nnes tkellef zzag‑s yemma‑s, awarn‑as ultmas, uca yemmut ass n 25 Ɣuct 1900. x 55 n iseggusa.

Ccan‑nnes deg iseggusa n 1890, wer dasen yeḥḍer. Dinni yemmerni weḍbaɛ n min yura, mamek mmernin yewḍan yeqqarn min yura. Ultmas d nettat ikellfen zi min yura, minzi d nettat waha it‑iwerten. Di tidet, cwayt lami wer watessin, cwayt s ɛemden, tessufeɣd ijjen tebridt waha n tira n uma‑s. Dinni i tessen tsekla tikkest n tqcurt tadelsant n Nietzsche. Tewca ccan i wedlis « Also Sprach Zarathustra » (Amya yessiwel Zaradact). Awarn‑as swiẓẓḍen inaziyen d ifacisten, Mussolini … ɣer iwalen n Nietzsche am « Herrenmensch » (Bnadem sid‑s), d « Wille zur macht » (ad texsed ad tḥekmed). Awarni amquṭṭes n inaziyyen, ttuɣa yettwaḥsab Nietzsche iwessex
Ccan Ameḍlan n imettan
Ttuɣa din ca n Ifilasufen deg Utalyan d Fransa, i yewcin werha i Nietzsche, Am « Jean‑Paul Sartre » d « Albert Camus ». Ɛad usin‑dd wussan swiẓẓḍen ɣer‑s imxarrsen am Jacques Derrida d « Gilles Deleuze ». « Im Bergwerk dieses Denkers ist jedes Metall zu finden » Giorgio Colli (1917-1979). (addrar yebna umxarras‑a, dag‑s mkul aklaṣi n lmeɛden)
Di min ɣa ysel wenni yeddren deg uliman x iressawen zi min yeqnen ɣer Nietzsche: « Wenn Du zum Weibe gehst, vergiss die Peitsche nicht » (Mala truḥed ɣer temɣert, wer tettu arekkuḍ) , Mana yemsaḥ ɣer‑s belli ikarh timɣarin. Maca awala ɛemmer‑s ma yenna‑t netta, yewyit‑id deg udlis n « Amya yessiwel Zaradact » yeggit x yiles n Ict temɣert temɣer. Tenna‑s i yartista: « Ad traḥed ɣer temɣarin? » tweṣṣat wer iettu arekkuḍ. Maca wer das tenni wi ɣa yewten, wi ɣa yetwawten.
Ɣer ɛawd: