(Ɛumar LMEDDAM)
Buḥbel-inu yuḥel ma akidi iẓẓiḍer, uẓiɣ ɣar-s uca innufsel zzay-i yerwel. Wer dayi- isseqsi wer dayi-inni maɣar. Ijja arramet-inu tesmeḍ tejres am wedfel. Yuliy ɣer ujenna, iḥebbec aked iseɣwan n tfawt. Wami yiweḍ aymir jar ujenna d tmurt, isbedd-it wanir n tmettant, ittriɣar-it-id sinni, minzi inna-as : «wadji d azref nnec cekk ad trewled zi arramet n bab-nnec».
Wami d-iḥruṭṭef aked ifilan n tfawt i ked ttuɣa iḥebbec iɣawel ɣer arramet.Yufi-tt teffeɣ-d xaf-s tfuct unebdu irɣin, telleɣ-itt s yilsawen n tmessi iffuden. Min zzay-s iqqimen teṭṭeḍ-itt tmurt s wancucen ucal-nnes. Yufa ɣir tuffet-nnes tettwarcem sennej deg wuraq di tt- ijja. Yucer-it wul. Tuɣi-t tyerẓawt maɣar netta ijja arramet-nnes uca yarwel.
Lexxu iqqim d uẓẓif war arramet i t ɣa isnuffaren. Iggʷed ad immet. Ixes ad isɣuyy maca yufa walu aqemmum zi ɣa isɣuyy. S uya ixarres ad yerzu xef arramet-nnes iweḍḍar niɣ ad ixzar ca n arramet n ca umuder ad days isṭer, minzi tinni n yewdan marra kuppant. Inna ad iḍfar min iqqimen zi arramet-nnes uca ibbuk zi tizza n tuffet n tzaɣart tejja arramet. Iḥruṭṭef sadu ucal am trussi ifessyen.
Yudum-d zi tzeqqa n yijjen yefri. Wami ibeqqeḍ sennej i min iqqimen zi arramet-nnes yuca s yijjen yilef n yiles itelleɣ tuddinin-nni d iweṭṭan. Ttuɣa ggur ad t-illeɣ ad t-ismun aked tuddinin-nni. Imẓaryaḍ ɣer deffar s min ɣar-s d tizemmar. Injem s uɣil zeg ujeqmim-nni, irḥem aɣil-in. Yuca s yijjen arramet temɣar tiriw tedwes, d tenni i tellɣen min iqqimen zi arramet-nnes. Irmes deɣya belli d ayrad wami issenta wa iharru s uḥermuq-nnes ɣer uylen wuylan am iliyzam settfent day-s tisar am tqicwin n idurar.
Lexdenni ɛad ifag-d belli arramet-nnes isarreḍ-itt yilef nni n wayrad. Min ɣa igg lexxu? Arramet tettwaḥri am uɣyay n zzebbuj idewlen am trussi, tarwi deg wadan n wayrad. War ma ad ixarres inna ad iḍfar min iqqimen zi arramet-nnes. Ad ixzar mammec ɣa igg ad ixtutter ɣer arramet n wayrad ad tt-yerr d tazeddiɣt-nnes tamaynut. Amnus nnes lexxu ad iḥḍa ayrad ad ixzar manis ɣar-s ɣa ikk ad yadef ɣer umadaf[1]-nnes. Ad t-iraja ad ijen uca ad ixzar ma ad as-ixtutter jar wancucen mala yerẓem-iten, niɣ mala yufa-as ad imun aked waḍu i itsekkaf zi tinzar.
Ayrad icca ijjiwen, iswa ibbuyda uca ibbuẓẓel xef tmurt deg yefri-nnes. Buḥbel-inu ikker ad iqelleb ibriden i t ɣa iselken. Iẓra ayrad yiwiy-it yiḍes, issufeɣ d iles-nnes ileqqef tamurt, tnessasen-d zzay-s ireyzazen. S uya iksi buḥbel-inu deg wuḍar-nnes imarr ḥuma ad iḥebbec aked yiles n wayrad, maca ɣir yarsa-as xef yiles yuca s umulleɣ-nnes yareẓgen uca inxar-it-id ɣer barra. Isur inɣer sennej i wucal yarwi am uberkiẓ. Wer inni ar ami d ismun ixef-nnes, iwɛed ict teɣmart arendad n wayrad, iraja, yerni iraja, ar ami idwel wayrad ad ijen uca ibuɛ am ubuɛbuɛ iwɛed ijj uẓuṭṭu zi cnabar n wayrad uca iḥebbec akid-s.
Wami yiweḍ axbuc n tinzar aẓelmaḍ inḍew axminni inḍew deg wanu, maca isur xef ineẓḍawen n tinzar uca innuɣ day-sen. Iskukkeḍ ayrad di tinzar, ikker inseḍ, ismun-it-id aked wexrur ɣer barra. Ikker d wayrad isur ibedd xef iḍaren-nnes, isbuɛri, iqqim iharru.Tterran-as-d ibuda n yefri. Inseḍ di twalat nniḍen. Yuca s ca, maca wer t-ittwili, s uya axminni inna deg wul-nnes : «wer ssineɣ mana paraziṭ a i dayi-iskukkuḍen di tinzar-inu ? » Ittɣil-as d ddemɛun i t-id-ileqfen uca idwel ad ibbuẓẓel.
Buḥbel-inu iggʷed, iweḍḍar-as min ɣa igg. Iqqim-as ḥa imeẓẓuɣen ad ixzar mammec ɣa igg ad zzay-sen ikk.Niɣ ad ixzar ca n txuxxet nniḍen izemmar ad zzay-s ixtutter ; ixarres ad as-ikk zi deffar, maca yarruyses ḥa wami day-s ixarres mani ɛad ad ssin iɛdu. Yuca s wayrad issuxrut uca ibuɛ ɣars s ubissem. Ixarres amentenna, yufa wer t-ittsellik ɣir ad as-ikk zeg umejjun. Iyru d qaɛ min das-iqqimen d tizemmar uca yudef-as zeg umeẓẓuɣ aẓelmaḍ. Ifag-d akid-s wayrad isur ibedd, issenta izruza azellif nnes, icemmez s yiccaren uḍar-nnes ameẓẓuɣ-nnes maḥend ad t-id-inḍar ɣer barra, maca hayhay ! twalat-a iṭṭef akid-s ixef-nnes, igga am uselɣaɣ, iḥruṭṭef-as ɣer umadaf-nnes ar ami das-yiweḍ alli, uca isṭer dinni xef wesɣim n wendah. Maca netta yuca s buḥbel n wayrad wer zzay-s yucin ; ijjen wer itwilli wenniḍen.
Irmes belli wer izemmar ad indeh arramet n wayrad, minzi ineddeh-itt buḥbel n wayrad, s uya inḥaz ɣer yijjen teɣmart deg walli n wayrad ḥuma ad ixzar s tiṭṭawin waha. Yuḥel buḥbel-inu ma ad iẓẓiḍer, taneggarut-nnes ixarres mammec ɣa igg ad imsawaḍ aked buḥbel n wayrad ihhubjen ? Ixarres amentenna yiweḍ ɣer yijjen teswengimt : netta akid-s d- ittmenḍar xminni iteṭṭes, akid-s issawal di turja. Issenta itemharrad akids-, ayrad itɣil-as itturja waha, minzi buḥbel-inu ifag-d deɣya belli buḥbel n wayrad d afɣul waha : issen ad ihiṭar, ad icc, ad isew, ad ixaref, ad iffeɣ xef uzellif-nnes, ad inɣel-aman… Ma ca n tiɣit qa wer tettiwi di guggu n wayrad. S uyenni buḥbel-inu tuɣi-t tyarẓawt mayemmi netta yudef di yarramet i ineddeh uhebbuj.
Maca waxxa yamenni izdeɣ akids dinni ; igga yixef-nnes axminni innam aked tuhebja n buḥbel n wayrad, minzi innuɣ wer ɣar-s mindi ɣa izdeɣ.
Ijjen wass iẓẓel wayrad arendad i tewwurt n yefri manis ttuɣa d-tettadef tfawt n tifawt. Ttuɣa buḥbel-inu d buḥbel n wayrad xezzaren-d zi tiṭṭawin n wayrad ɣer uqemmum n yefri neṭḥen deg yijjen tili tettades-d ɣer tewwaut. Cwayt uca immenḍar-d ijj uɣarḍa ibedd-d di tewwurt.Wer iggʷid wer yarjij.Wer ssineɣ mani yufa qaɛ anictuya n taryazt ! issbuɛri xaf-s wayrad, maca netta wer innhez zeg wuraq-nnes. Ikker ibedd xef iḍaren-nnes, yerẓem ajeqmim isɣuyy xaf-s.
Yerwel uɣarḍa wami t-teṭṭef teggʷdi. Iṭaweg-it wayrad issewc-it i muṭanya. Idwel-d wayrad ɣer yefri-nnes ibbuẓẓel deg wemcan-nnes.Wer dinni min ikka uca igarnes-it -id uɣarḍa nni twalat nniḍen. Ikker iṭaweg-it twalat nniḍen. Amenni i isiɣi wer ssineɣ cḥal n twalatin ar ami yuḥel wayrad iqqim ḥa issuḥrut. Wer ijji min wer kid-s iggi, netta iqqim igarnes-it-id ɣer tewwurt n yefri. Yufa amenni wayrad uca isseqsa aɣarḍa :
— Min dayi-trezzud ay amcum-a uɣerḍa awessar ?
Isfarnen uɣarḍa, iscen-as d tuccemlelt n teɣmas-nnes uca yerra-d xaf-s :
— Necc d uma-c ! ma wer xafi teɛqiled niɣ ? Ma wer dayi-tettwilid niɣ teḍḍerɣled ?
Iḍsa wayrad, iḍsa akid-s buḥbel inu :
— Hahaha… ! Ma teccid alli n wuccen niɣ teswid aman n wecfil ?
Yerra d xaf-s netta awarni wami das-wesgent teɣmas :
— Wer swiɣ wa wer cciɣ win ; ssawaleɣ akid-c nican a wma-inu.
— Cekk d aɣarḍa ! necc d ayrad ! mammec ɣa igg ad yili cekk d uma ?!
Ḥa infarar zeg wawal-nnes isugg xaf-s, d uɣarḍa ad yerwel, iḍfar-it ggur ittjalla day-s, maca ixtutter-as jer ixeccaben.
Ikka ca n wussan ar ami t-ittu wayrad uca ibedd-as-d ɣer tewwurt. Igga-d abeddi n waryaz ibedd xef iḍaren ineggura, imezwura yarri-ten ɣer deffar mani dinni isnuffar ca awaren-as. Innecqeḍ buḥbel-inu d buḥbel n wayrad. Imarɣa wayrad inheḍ xafs :
— I min dayi-trezzud a yilef a uɣarḍa ? Ma teqqimed farqcɣel niɣ ? Min din tessnuffared awarn-ac ay amcum ?
Isfarnen uɣarḍa, iscen-as-d min din isnuffar awarn-as, uca inna-as-d :
— Ta ay uma-inu d tisit maḥend ad tẓared udem-nnec days, ruxnnit ad tafed ad tessned min teɛnid cekk ! ma d uma niɣ wadji d uma ?
Isharru xafs wayrad, inna-as :
— Cekk trezzud ad ayi-tessufɣed alli zi barqudji ! ma tarezzud ad ayi-tesbuhelyed niɣ?
— Uhu a wma-inu ! xseɣ ad tessned tidet waha !
Infarar zeg wawal, uca issuref-d ca n isuraf udrusen ɣer wayrad i xafs d yernin ijjen usharru, isbedd isuraf-nnes, ibbissem, aneggaru-nnes inna-as :
— Rezzuɣ ad texzared udem-nnec di tisit waha !
Ifsar tisit nni arendad i tiṭṭawin n wayrad. Iṭṭebheḍ wa wami inṭeḥ deg wudem-nnes di tisit. Iẓra buḥbel-inu min iẓra wayrad, iṭṭebheḍ ula d netta. Wḍan-as ifadden i wayrad, ibarc ɣer tmurt inna :
— Yagum ! yagum ad iliɣ necc d umac !
«Ayrad iẓra ixef-nnes di tisit d aɣarḍa ! ».
Ula d buḥbel inu iẓra di tisit udem uɣarḍa. Ttuɣa ggur ad ittɣil ula d netta d tidet. Buḥbel-inu tqar days tuhebja n buḥbel n wayrad wami isseɛdu ussan d izegraren di arramet n wayrad. Maca iqqim ittxarris, iwta s ufus xef tenyart-nnes inna deg wul-nnes : «uh ya anict uhebbuj i lliɣ necc ! ttuɣa ggur ad tt xafi issekk ula d necc wemcum-a uɣarḍa s txentrisin-nnes !». Maca amnus-nnes ameqqran netta mammec ɣa igg ad isfaged buḥbel n wayrad belli aɣarḍa ittḥec xafs waha ?
Ayrad wḍan-as ifadden, yarhen ɣer tmurt, hnunnyen-as-d imeṭṭawen, ittru.Wami t- yufa amenni uɣarḍa inna-as :
— Ixess icekk ad tebbirhed a wma wadji ad trud ! minzi lexxu tufid umac i wer ssineɣ cḥal ikka netta irezzu xafk?
Buḥbel-inu ttuɣa ggur ad as-ittɣil d tidet wami iẓra aɣarḍa yerni-d isuraf ɣer wayrad uca issenta isḥinnib-as. Wami yufa amenni inheḍ xef buḥbel n wayrad :
— Safi iḍaren-ac alli uɣarḍa ! yagum ad yili d udem-nnec i teẓrid di tisit ! necc zzat ma ad ɣark adfeɣ aɣil-a di arramet-nnec ẓriɣ udem-nnec ! udem-nnec n wayrad, arramet-nnec n wayrad. Aqa ittmarḍen xaf-k waha, uḍarebbi yarezzu ca nniḍen !
Inheḍ-d netta xef buḥbel-inu :
— Sqar ! d cekk i xafi itmareḍnen ! xzar s tiṭṭawin-nnec di tisit ! min tettwalid ? Wadji d udem uɣarḍa ?
— Wah twaliɣ udem uɣarḍa, maca izemmar ad yili wadji d udem-nnec.Izemmar ad yili d agezzan igga-aneɣ timegga isḍarɣel-aneɣ uca nettwala udem uɣarḍa ! izemmar ad tili ɣir d tawlaft i igga di tisit in…
— Wah d agezzan ! wah d tawlaft ! twaliɣ cekk ḥa tetteccid da waha tessarwated barra i uneḍrar !
Innecqeḍ uɣarḍa, inna-as-d s ubissem :
— Ah min teqqared ?
— Uhu wadji akidc i ssawaleɣ a wma-inu ! arraqet zzayk a wma ! taddart-inu d taddart-nnec ! gg min texsed !
Issekk uɣarḍa xef cnabar-nnes s tfednin n tḍart-nnes tafusit yerra am ufus, uca inna-as i wayrad :
— Tqadiɣ cekk a wma-inu !
Iwta buḥbel-inu s ifassen-nnes xef igemmizen inna deg wul-nnes : «wayaw amcum-a iffeɣ xaf-neɣ !». Izawar ayrad:
— A mana umac-a ! ma wer tettwilid niɣ ? Cekk d ayrad netta d aɣarḍa ! mani teggid tiɣit nnec d tiɣit n tembirt-nnec?
Inheḍ-d xafs netta s iɣemzan-nni i ked d nsessen ireyzazen :
— Cekk mli zzay-i ɣa teffɣed min ɣa ggeɣ d amezwar : ad cekk sarḍeɣ war ifeẓ. Iwa sqar xafi ! niɣ ffeɣ zzayi ḥuma ad cekk sarḍeɣ !
Izawar-it buḥbel-inu :
— Wah ayenni i dac-iqqimen : awarni wami tsarḍed min iqqimen zi arramet-inu, lexxu texsed ad tsarḍed buḥbel-inu!
Inna-as-d netta :
— Iwa sqar xafi yif-ac !
Ixtutter sinni uɣarḍa wer ssinen manis ikka. Cwayt uca idwel-d ibedd d ɣer tewwurt n yefri. Ixzar days wayrad inceqḍen wami inṭeḥ di tewwurt n yefri-nnes tessu tedla s iɣarḍayen d isḥarc umas aɣarḍa. Isharru deg ujenna, rrin-as-d ibedduren n yefri, nceqḍen iɣarḍayen-nni, suren dewlen ɣer deffar. Isseqsa wayrad aɣarḍa :
— Manaya d tesseḍfared akid-c a wma ?!
Ibbissem uɣarḍa, igga axmi igg°ed zeg wayrad uca yerra xafs s tḥessect :
— Yina a wma d lwacun-inu.
— Lwacun-nnec ?!
— Zeɛma xseɣ ad ac-iniɣ lwacun-nneɣ necc d cekk ; aqqa-ac yina imeqqranen a iwsaren ibedden aked iɣezdisa-inu : wa d baba-c ta d imma-c ; ahimur-in diha d yinni d ayetma-tneɣ d istma-tneɣ ! ihimar-in di llan imeẓẓyanen yinni d tarwa-nsen ! ɛad iqqim anictuya niɣ mahu wer d-usin ɛad ! maca di min d-yusin uca ad dd-asen a wma-inu akid-neɣ zedɣen.
— Arraqet zzay-wem ay ayetma ! arraqet zzay-k a baba! arraqet zzaym a imma ! Ta d taddart-nwem ggem min texsem ! ad kkreɣ lux d abrid ad awem d-ymareɣ ict tɣeydet n weẓɣar ad awem-tt-ggeɣ d tarezzift i wemsagar-nneɣ d twafit n wayawya ay ayetma !
Mɛujjan-d xaf-s marra iɣarḍayen-nni : ca iddaraɛ-as, ca iteṭṭef-as deg unewwar, ca innay-as xef weɛrur. Ggin urar deg yefri n wayrad, wanita iffeɣ ḥuma ad asen-d-iymar min ɣa ccen. Amenni i siɣin wussan n wayrad aked lwacun-nnes n iɣarḍayen ; wer iqqim ittett akid-sen walu. Min d ɣa issers ad t-serḍen ad rzun ɛad min ɣa rnin. Ineqq-it ḥa laẓ. Idwel. Immuẓẓeɣ. Qqimen day-s ḥa yexsan. Iwḍa-as-d marra ucenkuk ad as-tenid d muc ileqf buheyyuf wadji d ayrad.
Ict twala tbedd-d arendad-nnes yict tɣarḍact d tameẓẓyant: tayyawt uɣarḍa.Texzar deg wayrad uca tesseqsa aɣarḍa :
— Jeddi mammec temsar wa wer day-neɣ yerwis ? Twaliɣ-t d ameqqran xaf-neɣ ! aqeyyuɛ-nnes wadji amecnaw wenni nneɣ ! acenkuk-nnes wadji am ucenkuk-nneɣ !
Yerra xaf-s jeddes aɣarḍa :
— Sqar xafneɣ a yelli ! cemm uḍarebbi wer teṭṭised mliḥ uca ɣa thawaced da xaf-neɣ a yelli ! ruḥ ɣer yemmam ad am-tewwec min ɣa tecced a yelli !
Itesla-as buḥbel-inu, ittɣil-as belli tiɣit d tidet i tenna tɣarḍact-nni ad terr taynit i wayrad, s uyenni inna-as :
— Aqqa ac lexxu tman-d tidet ! imeẓẓyanen lebda qqaren tidet, iwa teslid lexxu ? Rẓem tawengint nnec ! Ṣafi-ac zeg uɣendef ! axarriq wer xef d tikkʷiḍ tmeddit ma d axarriq !
Ixarres mseqqem zeɛma axminni yiweḍ ɣer tidet innuffaren xef buḥbel-inu.Yerẓem ajeqmim uca inna-as :
— A xzar day-s ɛad ttarta wer tejjiwen iḍes ! s uyenni teḍḍuhcar uca tettwala-ayi niɣ yiwi-yas-d Rebbi wer day-sen rewseɣ ! ma necc yak akemmir-inu ẓriɣ-t di tisit d akemmir uɣarḍa ! a mammec dac-qqaren qa tarẓid-ayi azellif s lhard a wer ittidfin ɣer walli !
Yufa buḥbel-inu ixef-nnes axminni iceṭṭeḥ i wḍarɣal ittɣennaj i wḍechur s uyenni i das-inna :
— Uḍarebbi ad zzayk ffɣeɣ waha ! manaya wer dayi-itsellik ca ! tazeddiɣt di arramet uɣarḍa d miɣis ula tazeddiɣt di arramet n wayrad ahebbuj i ɣa illa guggu n weɣyul ! lexdenni mala tzemmared uca ṭṭef-ayi ad ayi-tsarḍed a bu uɛeddis !
Yura tt Omar LMEDDAM
Ṭanja 08 2018.
[1] Daxel