G wass amaḍlan n usefru, mani wḍent tira n imariten Irifyen g iger n usefru ?

Isfuggel « unesco » kul asgg°as s wass amaḍlan n usefru, iɛlem zg-s g umur wis 30 n « unesco » ittwaggen g useggas n 1999 g Paris, uxa idwel umaḍal deg 21 mars zi kur aseggas d ijn wass n usefru d amaḍlan.

Amux ittwassen irl aydud n umaḍal isfuggel s ijjen wass g wayur n Kṭuber adffar ma ad d-yas aseɣtes n « unesco » ad yili deg 21 mars zeg kur useggas d ass amaḍlan n usefru, d ij usagem belli tasntayt-a tusa-d zi kṛaḍ n izlawiyen d Ifalasṭiniyen (Meḥmud Derwic – Ɛizddin Lemnasra – Fadwa Tuqan), urin ijn tebrat teksi ijjen udem deg-s alaɣi sadu isem « asefru d iman n tefagant.. asefru d aɣerbaz n umaḍal » sqadent i unemhal amatay[1] n « Unesco » « fedireko mayur » g useggas n 1997 ttaren deg-s « asuɣn[2] ad semman ijn wass s umaḍal yeẓli s usefru ».

Alaɣi-ya yufa ijen tizzurga zeg waṭṭas n izlawiyen n umaḍal, tugur tezmmara a dat s waṭṭas, rumi yejja assiɣẓen tamaddast n « Unesco » ad teqbel alaɣi-ya. Uxa nettseqsa, min ɣar-neɣ ad nini x wass a wanita? ma afgan ɛad iḥdaj asefru g tudert-ins? mux tegga tuqqna n uzlawi ag umeɣri Arifi?

Amux ssnen aṭṭas belli asefru netta d iman minzi itteddar ufgan, ɣar-s ig tugger xmi ittxiyyaq niɣ xmi ɣa ixes ad issiwel x min ittaki, asefru g arif ɣar-s ccan imɣar, asefru g arif a g-s tafed amzruy a g-s tafed « azlawi – amedyaz » issawal x tayri, girra, laẓ, atlaɛ, taqquyt, tafellaḥt, rgm, lemlak… imersiten-a issiwer g-sen uselmad « Jamal Abarnus » uxa inna  g ijjen wawal-ines belli asefru Arifi g-s aṭṭas imersiten «awal ad yili  x imersan ig ɣerben g usefru, uxa awal ur itttili ci x imersan nniḍen, minzi ur nzemmar a nessiwel x kulci »[3]. Uxa iqqar g ijn uɣezdis nniḍen « waxxa nettaf belli imedyazen tteggen tizemmar timeqqranin, maca lwacun xezzaren ɣar-sen s useḥqar »[4].

Ass amaḍlan n usefru

Afgan xmi i d-nettar tiṭṭawin-ines a tudert, ittemɣur, ittemxubbuc ag tudert ḥuma ad yaf abrid-ines, ad yudar ad yekker, ad yudar, ad yekker, ar ɣa yeɣri x tirja-ines, ataɣ ur ittif min irezzu ar ɣa ataf ixeḍef-itt menkur. Deg webrid ɣar tirja n ufgan, ad ilqa anulef, aftettiz, aseḥqar,… uxa afgan itaf ixef-ines aqat ag leqlem ittari s minzi ittaki, d min ittwara… Mara yufa ixef-ines iweḍḍar, asefru da netta d ijjen tabridt d ijn tewwurt i ɣa issufɣen afgan-a zeg unulif, tawwurt-a yeqseḥ wi t ɣa yafen, uxa ittas-aneɣ-d ij useqsi ɣar lbal nniɣ, mux igga ubrid i ɣa yawi ufgan maca ad yili d azlawi?

Abrid ɣar tira, d ijjen ubrid d azegrar, amari ataɣ ad yaweḍ ɣar umeɣri, atiɣ ur ɣar-s ittaweḍ ar ɣa itexḍif raxaret, aṭṭas ittwalan belli tira d ijn tmeslayt tehwen, maca nettat dag-s tamara, ur tessin ɣa wenni ixebcen g iɣezdisen-ines. Ur din bu ci i ɣa yejjen afgan ad yiri d azlawi, bla ma ad yili axezzar-ines yeggej, yuggej x uxezzar n ufgan afrar[5], anaẓur netta itteddar snat n tudart, tudart ag ufgan, tudert ag usefru, d min ittaki ag ixf-ines, inna « victor Hugo » « la poésie c’est tout ce qu’il y a d’intime dans tout – asefru netta d marra min yelsqen ɣar tmexsa di kulci », min irezzu ad yini wawal-a? Irzzu ad yini belli asefru mara ur ges temxsa qa ur din walu, ismun asefru g ijn wawar « intime », nettxarras zeg wawal-a belli asefru, netta d tayri, tiddukla, tudart, afulki[6], … anemgal n wawalen-a d « aksan, ukṛiḍ, tamttant, tuɛfna », ittawi-aneɣ uxemmem a nemsgra[7] belli asefru netta d afrdis[8] n tudert, u belli tudart bra asefru d tamttant.

Akid-wem swizaɣ ci n tseddarin n izlawiyen-nneɣ Irifiyen:

Zeg wamud « Jgugger ɣar ujenna » n uzlawi Ɛebdullah Lmencuri:

jji-t aḏ tegg min ṯxes

jj-it aḏ dag-i teɣmi ḏ tifeswin

aḏ ḍwen yejḍiḍen

aḏ nḍefsen ḏeg wjenna ḏ aneḍfes

niɣ aḏ dag-i teɣmi ḏ tiɣufawin

aḏ dag-i kmummsen

aḏ ṭṭuqzen ḏeg wur-inu ḏ anefqes

zeg wamud n « tala iffuden », n uzlawi Ɛebdelḥamid  El yanduzi:

Nemsafaḍ s wawal

nemsafaḍ s wawal,

Di lbar ɛad aqqaneɣ nmun.

Taẓyuḍi n wemsagar,

Tuddum ɛad deg uqemmum,

S tamment n yiwalen,

Tnixt ɛad tlemlum.

melmi ɣa ibedd uyur,

Necc d ccem ad nẓum?

Xef wemsafaḍ!

D laggʷaj amcum!

zg t sefrut n « rall n buya! » n uzrawi majid aqelɛi:

Ijj yettu, ijj yettru:

Yettu-aneɣ llɣa n yiḍ-a,

wenni n zik yegnu!

trun x-aneɣ yisefra,

izli itteg imi irennu!

iles icedd, afud yewḍa,

aḍil wer itteg binu.

zg wamud « timedditin innuryen » n tezrawit « naima farisi »

Jj ayi ɣarec d asitem iweḍḍar deg yemnusen,

Jj ayi ɣarec ɣar d lfal i ittfajan xef yixeyyiqen,

Jj ayi d aseqsi ad xafes d yarr zzman id anaeɣ ineqqen,

Jj ayi ɣar d awal deg wul nnec ireqqen,

Jj ayi d izli xef tencucin isseɣden,

sudm ayi d ameṭṭa xef yiyeaaimen indeɛqen,

Jj ayi ɣarec d asarut i wul mala iqqen,

Ma ɛad ad ɣarneɣ d rezfent timedditin ittissiqen?

zg wamud  « Ṯulleɣṯ yullɣen » n uzrawi « Ɛali Uccen »:

ussan inem weddṛen,

ruḥen kiḏ imezran..

ṯemsar-am am ṯala,

umi uzɣen waman.

neccin tuɣa yella,

ḏ ṯfawṯ ɣar yewḏan..

guran d xafneɣ ṯallesṯ,

neḏwel am ysemɣan.


[1] directeur général

[2] Exigence

[3] asfru amaziɣ arifi n zik, tarezzut g tira d umnaḍ, jamal abarnus, 2017, tifsarin n tsadwit mohammed 1, p : 103

[4] asfru amaziɣ arifi n zik, tarezzut g tira d umnaḍ, jamal abarnus, 2017, tifsarin n tsadwit mohammed 1, p : 199

[5] simple

[6] beauté

[7] conclusion

[8] élément

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Samuel Biarnay, Afransis-nni i yessnen Tarifiyt di beddu n lqern n 20.

Samuel Léonard Biarnay, ilul di 15 Yennayer 1879, di Saint-Laurent-du-Cros, maca yemmut di 10 Kṭuber 1918 di Arbaṭ, d anessmezzeɣ d Afransis. Igga ca...

Tamesmunt n « Ad nuru i yimyura s Tmaziɣt » tessnewju Andic Cahid

Tamesmunt n "ad nuru i yimyura s Tmaziɣt", iggur ad tegg ijjen wemsagar d aseklan ggin-as i yisem « Mayd nnan idlisen ? » aked umari Cahid...

Aɣennij anegdud g Arif : amezruy d termitin

Amari: Mimun Lwalid Asuɣel: Sufyan Lhani Mala taẓuri d afares animan axerras n kul tagrawt tanefgant, aqa Arif ɣur-s asneflul-ines g uẓawan d tedyazt d ccḍiḥ...

« Taqerfit » niɣ lḥubb asemmaḍ jar iḥudriyen deg idurar n waṭlas.

Aṭṭas i yettɣilen ila amlussun jar wewtem d tewtemt axmi ttuɣa wer yelli di ledcur qbel ma ad dd-banent traccwin tinamunin, minzi amun ila...