Isfuggel « unesco » kul asgg°as s wass amaḍlan n usefru, iɛlem zg-s g umur wis 30 n « unesco » ittwaggen g useggas n 1999 g Paris, uxa idwel umaḍal deg 21 mars zi kur aseggas d ijn wass n usefru d amaḍlan.
Amux ittwassen irl aydud n umaḍal isfuggel s ijjen wass g wayur n Kṭuber adffar ma ad d-yas aseɣtes n « unesco » ad yili deg 21 mars zeg kur useggas d ass amaḍlan n usefru, d ij usagem belli tasntayt-a tusa-d zi kṛaḍ n izlawiyen d Ifalasṭiniyen (Meḥmud Derwic – Ɛizddin Lemnasra – Fadwa Tuqan), urin ijn tebrat teksi ijjen udem deg-s alaɣi sadu isem « asefru d iman n tefagant.. asefru d aɣerbaz n umaḍal » sqadent i unemhal amatay[1] n « Unesco » « fedireko mayur » g useggas n 1997 ttaren deg-s « asuɣn[2] ad semman ijn wass s umaḍal yeẓli s usefru ».
Alaɣi-ya yufa ijen tizzurga zeg waṭṭas n izlawiyen n umaḍal, tugur tezmmara a dat s waṭṭas, rumi yejja assiɣẓen tamaddast n « Unesco » ad teqbel alaɣi-ya. Uxa nettseqsa, min ɣar-neɣ ad nini x wass a wanita? ma afgan ɛad iḥdaj asefru g tudert-ins? mux tegga tuqqna n uzlawi ag umeɣri Arifi?
Amux ssnen aṭṭas belli asefru netta d iman minzi itteddar ufgan, ɣar-s ig tugger xmi ittxiyyaq niɣ xmi ɣa ixes ad issiwel x min ittaki, asefru g arif ɣar-s ccan imɣar, asefru g arif a g-s tafed amzruy a g-s tafed « azlawi – amedyaz » issawal x tayri, girra, laẓ, atlaɛ, taqquyt, tafellaḥt, rgm, lemlak… imersiten-a issiwer g-sen uselmad « Jamal Abarnus » uxa inna g ijjen wawal-ines belli asefru Arifi g-s aṭṭas imersiten «awal ad yili x imersan ig ɣerben g usefru, uxa awal ur itttili ci x imersan nniḍen, minzi ur nzemmar a nessiwel x kulci »[3]. Uxa iqqar g ijn uɣezdis nniḍen « waxxa nettaf belli imedyazen tteggen tizemmar timeqqranin, maca lwacun xezzaren ɣar-sen s useḥqar »[4].

Afgan xmi i d-nettar tiṭṭawin-ines a tudert, ittemɣur, ittemxubbuc ag tudert ḥuma ad yaf abrid-ines, ad yudar ad yekker, ad yudar, ad yekker, ar ɣa yeɣri x tirja-ines, ataɣ ur ittif min irezzu ar ɣa ataf ixeḍef-itt menkur. Deg webrid ɣar tirja n ufgan, ad ilqa anulef, aftettiz, aseḥqar,… uxa afgan itaf ixef-ines aqat ag leqlem ittari s minzi ittaki, d min ittwara… Mara yufa ixef-ines iweḍḍar, asefru da netta d ijjen tabridt d ijn tewwurt i ɣa issufɣen afgan-a zeg unulif, tawwurt-a yeqseḥ wi t ɣa yafen, uxa ittas-aneɣ-d ij useqsi ɣar lbal nniɣ, mux igga ubrid i ɣa yawi ufgan maca ad yili d azlawi?
Abrid ɣar tira, d ijjen ubrid d azegrar, amari ataɣ ad yaweḍ ɣar umeɣri, atiɣ ur ɣar-s ittaweḍ ar ɣa itexḍif raxaret, aṭṭas ittwalan belli tira d ijn tmeslayt tehwen, maca nettat dag-s tamara, ur tessin ɣa wenni ixebcen g iɣezdisen-ines. Ur din bu ci i ɣa yejjen afgan ad yiri d azlawi, bla ma ad yili axezzar-ines yeggej, yuggej x uxezzar n ufgan afrar[5], anaẓur netta itteddar snat n tudart, tudart ag ufgan, tudert ag usefru, d min ittaki ag ixf-ines, inna « victor Hugo » « la poésie c’est tout ce qu’il y a d’intime dans tout – asefru netta d marra min yelsqen ɣar tmexsa di kulci », min irezzu ad yini wawal-a? Irzzu ad yini belli asefru mara ur ges temxsa qa ur din walu, ismun asefru g ijn wawar « intime », nettxarras zeg wawal-a belli asefru, netta d tayri, tiddukla, tudart, afulki[6], … anemgal n wawalen-a d « aksan, ukṛiḍ, tamttant, tuɛfna », ittawi-aneɣ uxemmem a nemsgra[7] belli asefru netta d afrdis[8] n tudert, u belli tudart bra asefru d tamttant.
Akid-wem swizaɣ ci n tseddarin n izlawiyen-nneɣ Irifiyen:
Zeg wamud « Jgugger ɣar ujenna » n uzlawi Ɛebdullah Lmencuri:
jji-t aḏ tegg min ṯxes
jj-it aḏ dag-i teɣmi ḏ tifeswin
aḏ ḍwen yejḍiḍen
aḏ nḍefsen ḏeg wjenna ḏ aneḍfes
niɣ aḏ dag-i teɣmi ḏ tiɣufawin
aḏ dag-i kmummsen
aḏ ṭṭuqzen ḏeg wur-inu ḏ anefqes
zeg wamud n « tala iffuden », n uzlawi Ɛebdelḥamid El yanduzi:
Nemsafaḍ s wawal
nemsafaḍ s wawal,
Di lbar ɛad aqqaneɣ nmun.
Taẓyuḍi n wemsagar,
Tuddum ɛad deg uqemmum,
S tamment n yiwalen,
Tnixt ɛad tlemlum.
melmi ɣa ibedd uyur,
Necc d ccem ad nẓum?
Xef wemsafaḍ!
D laggʷaj amcum!
zg t sefrut n « rall n buya! » n uzrawi majid aqelɛi:
Ijj yettu, ijj yettru:
Yettu-aneɣ llɣa n yiḍ-a,
wenni n zik yegnu!
trun x-aneɣ yisefra,
izli itteg imi irennu!
iles icedd, afud yewḍa,
aḍil wer itteg binu.
zg wamud « timedditin innuryen » n tezrawit « naima farisi »
Jj ayi ɣarec d asitem iweḍḍar deg yemnusen,
Jj ayi ɣarec ɣar d lfal i ittfajan xef yixeyyiqen,
Jj ayi d aseqsi ad xafes d yarr zzman id anaeɣ ineqqen,
Jj ayi ɣar d awal deg wul nnec ireqqen,
Jj ayi d izli xef tencucin isseɣden,
sudm ayi d ameṭṭa xef yiyeaaimen indeɛqen,
Jj ayi ɣarec d asarut i wul mala iqqen,
Ma ɛad ad ɣarneɣ d rezfent timedditin ittissiqen?
zg wamud « Ṯulleɣṯ yullɣen » n uzrawi « Ɛali Uccen »:
ussan inem weddṛen,
ruḥen kiḏ imezran..
ṯemsar-am am ṯala,
umi uzɣen waman.
neccin tuɣa yella,
ḏ ṯfawṯ ɣar yewḏan..
guran d xafneɣ ṯallesṯ,
neḏwel am ysemɣan.
[1] directeur général
[2] Exigence
[3] asfru amaziɣ arifi n zik, tarezzut g tira d umnaḍ, jamal abarnus, 2017, tifsarin n tsadwit mohammed 1, p : 103
[4] asfru amaziɣ arifi n zik, tarezzut g tira d umnaḍ, jamal abarnus, 2017, tifsarin n tsadwit mohammed 1, p : 199
[5] simple
[6] beauté
[7] conclusion
[8] élément