Asides udlis anseklan ɣar imeɣriten n tadelsa n Arif

yura t: Lyamani Kassouh

tadlsanarrif

1- Adlis Amezwaru: la littérature rifaine de la tradition orale à aujour’hui:
Zeg  taẓaẓragt « L’Harmattan », di « Paris », issufɣ d mass Ḥasan banḥkeia, ijj n udlis d amaynu sadu izwl: « Tasekla tarifit zi tadfart tamiwant  ar wassa ». taẓrigt tamezzwarut 2019. Adlis a d ict n tazrawt tanefrant, issawal ges umrazu x isentlen iqnen ɣar tsekla tamaziɣt di Arrif. Yuri t s tutlayt n tafransist, yusid gi 2‎45 n tudmiwin.
deg udem n uɣemmus n udlis a nttaf  sennej isem n umaru, ajiɣ as izwl yura s isklan gdaren zewɣen, deg wammas tettwassars ict n tawlaft ttesmala tamessiṣmeḍt n traxt (tiqedduḥin n ucal) ttwareqmen tt s tiggaz.
sadu nnes x uzelmaḍ isem n tarbiɛt imaruten n lmrruk ameqran, di yeffus isem n taẓaẓragt: « L’Harmattan ».
deg uɛrur n uɣemmus snnejj, nttaf izwl n udlis, sadu nnes ijj n uḍṛiṣ ittwaksi d zi tamesezwarut deg uduf nnes asegzel  n isentlen n min xef issawal uḍṛiṣ a di iseqsan ig ittades.
Yusid uḍṛiṣ a immewḍa ɣer sin ibṭṭuten, issenta s tamesizwarut d usizwar x usentl zi tsekla tabarbarit ɣar tsekla tamaziɣt, ict n tsekla ur ges walu zi tabarbarit, d tasekla tamirayt ar imal, isḍefṛ as d s ubeṭṭu amezwaru illan d awal d aẓṛyan x tsekla tamezyant/ ittwasemzyen.
Igga ict n tadast i yejj n useqsi imɣar ig yessars: wac din tasekla tamaziɣt? isseḍfar as d awal x umezruy d anaw d tsekla tamaziɣt, mani ibed ɣer tsekla tamaziɣt d iseqsiten iferninen, d taḍfaṛt aked umezruy ittwasegden, d tasekla tamezyant ittwasinfen, d rajjaɣ n tsekla  deg umezruy, talalit temrra  n tsekla tamaziɣt d ufran aseklan anemɣur d imal n inawen iseklanen.
Aweṭṭu wiss sin d usnis sadu izwl: Iferḍiṣen d ca n iɣeẓdisen zi tifras n usefru/ tmedyazt t/arifi/t, issiwl umaru x usefru arif jar timektit d umezruy, d usefru arifi , tirmit tutlayt, tamedyazt d inaw n uɣennij arifi, Lwalid Mimun s umedya, ibed ɣar:
– Anuɣ d inaw n ucennay/Azlawi;- Tanukra n uɣennij arifi;- Lwalid Mimun d uraɣi n tadrawt;- Anemnal n Lwalid Mimun;- Tammaṭṭaft n uɣennij atrar;
Ssenni immuti ɣer wawal x uzgger n usenfel n iserḍalen  di tmedyazt tarifit, d  zeg umserwas ɣer tangalt deg usefru arifi, d tawuri d usnamek  n izamulen deg usefru arifi, d umuddu  d uzewagg azlawi di tadfart tarift, d tiẓilt n usefru arifi  n uskukkeḍ, d tinumak “titnutadelsanit” n watay deg izlan,  d  wamḥas/ asenqeḍ d tattuyt nnes deg usefru arifi, ɣar uneggar issars d sin tissḍfṛtin. icten  x  tsekla tarifit ittwarin s tmaziɣt, d icten nneḍni x ca n izwilen n iɣennijen irifiyyen.
Adlis a d ijj n usedwel d asatuṛ i yenni d tinni irazzun deg igar n tsekla tamaziɣt di Arif, baba nnes igga aṭṭaṣ n trazzutin deg igar a, izgur yessufɣ d bezzaf n idlisen d tizrawin twafsaren tt. ur izemmar ad igg umrazzu di tsekla tarifit s tmaziɣt bla ma ad yedwel ɣar idlisen d trazzutin n umaru afernan mass Ḥasan.  Alendad n waddur amassan n uḍṛiṣa nessids i t id imeɣriten n tsekla d tadelsa n Arif.

2- Adlis wiss sin: ”Tasekla tamaziɣt tutrart di lmerruk udmawen d timukrisin nnes” “الأدب الأمازيغي المعاصر بالمغرب مظاهره وقضاياه  “
Deg useggʷas n 2015, issufɣ d amarzu di asinag ageldan n tussna tamaziɣt Fuad Aẓeṛwalt, adlis nnes deg igar n ufran anseklan, sadu n izwl: « tasekla tamaziɣt tutrart di lmeɣrib » s tutlayt n tserɣint (taɛrabt), zi  taẓaẓragt “Almaɛarif aljadida” di Aṛbaṭ, afsar n usinag, asufeɣ d uḍfaṛ: ammas n usuɣel d uzemmem d ufsar d umṣawaḍ, tasedit wiss: 53.
Deg ixef n udem n uɣemmus n udlis a nttaf inigl n usinag, saddu nnes izwl n udlis yara s iseklan gdaren, di tisi amaru n udlis.
Deg uɛrur n uɣemmus, nttaf ijj n uḍṛiṣ d amezyan, yura s taɛrabt d tmaziɣt, issawal ges umaru  x min ittadfen di tsekla tamaziɣt tutrart, d addur d tiɣuni  i ɣares d tidwalin d isntlen nnes.
Awarni n usezgur d usadef anmatay, nttaf deg udlis sin n ibeṭṭuten: amezwaru izwl nnes: « tasekla tamaziɣt tamaynut di lmeɣrib, tgumi d inawen nnes, issiwel ges x mamek tusa tlalit d tugamt n  tsekla a, ssenni immuti ɣer usneflul azlawi, udmawen n tumaynut, ibed ɣar sin n imuden: « Tinu » d « Fitu », issiwel x inawen n walas, tullist tamezyant d ungal, d tiran n umezgun, tisentitin tisnagarin, d wawal x tmezgunt « Taslit n weẓṛu », immuti ɣer awal x tsekla tamaziɣt n uzazwag, d uwezwez n sin tjemaḍin, d tirmit n timeskirt n  » iẓewran » di Hulanda.
Deg uweṭṭu wiss sin umi yegga izwl: « zi tmukrisin n tsekla tamaziɣt tamaynut », issiwel x usneflul d tmagit, timezriwin d timegga deg usefru, d uzizzl n  tangmi tamiwant, ibed ɣar ungal: « Ticri x tma n tsarrawt », d tamɣart d tsekla tamaynut, d ungal n « iẓewṛan » d tamɣart tamesnekkart, d tagrawt n tullisin ittwasnen s uzwl n » izerman n tadjest » d tanfust n tmeṭṭut  ɛad ur yenfiriren, issiwel x umxumber n usekkil ar wami ittwankeḍ usekkil n Tifinaɣ, isnegra umaru  awal nnes x imal n tsekla tamaziɣt tamaynut.
Amaru mass Fuad aẓeṛrwal zeg imrazzuten yucin taynit nnes ucuci deg igar n tsekla d tadelsa tamaziɣt, ɣares aṭṭas n idlisen d tazrawin itwafsaren, adlis a nnes d ijj n tasaɣult/ tadwalt i yenni d tinni irazzun deg igar n tsekla tamaziɣt di arif, ixeṣ asen adyili ɣarsen/tt di tasedlist.

3- Adlis wiss kṛaḍ “Abrid ɣer yezran” n Muḥamed Caca.
Zeg taẓaẓragt “Stichting Izaouran”, deg useggʷas n 2000, issufɣ d umaru Muḥemed Caca, umi nssitim afra x buḥbed/iman nnes, adlis nnes: « Abrid ɣer yezran », ig illan d ṣurif d amezwaru deg igar n tira tufrant tansklant tamiwant.
S uyenni, Caca war yemmut, ad yeqqim iddar s min igga d min d yejja timegga d usneflul aseklan d idlisen imrayen, n issawalen awal nnes i ɣa nsel cwa zzayes di min i dd yusin deg udlis nnes i nxes ad nssides imeɣran n tadelsa n Arif.
Deg ixef n udem n uɣemmus n udlis « Abrid ɣer yezran », nttaf isem n umaru: « CHACHA », saddu nnes izwl n udlis yara s iseklan zdaden, di tisi  n udlis isem n timerselt « IZAOURAN « .
Deg uɛrur n uɣemmus, nttaf ijj n uḍṛiṣ , yura s  tmaziɣt s usekkil alatin, issawal ges umaru x min iqnen ɣer izlan imenza/ iqdimen.
Adlis a ges 255 n tudmiwin, igg i t d awardi i Mimunt n Selwan d Yamna lxemmariya d Ccerif d Ccix Ɛellal, d Faṭima d Malika Nnḍuriya d Mimun Anqayṭi d Ceɛṭuf, d Ɛebdlḥamid Ttemsamanḥi d Farid d Muḥemmed Nnaduri d Mudrus.
Issiwel ges x izlan n tayri / lḥeb, d izlan isxerwaḍen d Beṭṭu wer yeḍbiɛen d kuntra i ccekimet d leɣrubiyyet, d tnaɣit, infalal awal nnes x tḥajit n mali wah ya mali.
Issenta awal nnes deg udlis a s ruwɛaret minzi yuka deg ubrid n usiwel d tira x  izlan illan d asentl n tarzuyt nnes, inna: « ur yelli mayen iweɛaren, anect lexmi ɣa yekkar bnadem ad issiwel xef yezlan. Melmi ɣa nini, wu d izli, wu wer yelli ca d izli« .
Deg udlis a nttaf aṭṭaṣ d izlan itwannan, zeg izlan a nttaf  ca n 114 n yezlan n « Mali wah ya mali axmi war d » ismunin mass Caca. Yina d cwiwt zeg izlan a:
Mali wah ya mali !Llahumma tensal, wala tensa cix lbalWala Ɛebdussalam, a leḥbib ccix lwal.Utub a wul inu, utub a imeɣliMan utub ɣa yutub, alami akidm ittili!Wenn d am isnumen tirart, isnum am ula d aɣimiWenn d am isnumen atay, di lkas n lḥayati.Ḥseb war da nexliq, ḥseb war da nimiḤseb war da neksib, tifunasin n uɣiḤseb war da neḥtic, arbiɛ akd imendi.Xellin akum ɛla xir, a issis n ɛemmi!A Mmuḥ, mala tuyured a wma seqsa xafiIsseqḍeɛ as layas dinni.

Amaynu

Yeqqen ɣer-s

Takuppat n umaḍal 2022: Umi acrak n tseḍma n Lmuɣrib imseḥ Imaziɣen.

Yura-t: A. Bodetti Asmezzeɣ zi www.middleeasteye.net/ Mala “amaḍal Aɛrab” imun ɣer deffer i Lmuɣrib deg wecrak-nnes di tkuppat n umaḍal, ca n Imeɣrabiyen...

Spanya tettagi ad tenɛem s min tegga d ɣezzu di Arrif.

Ila ca n tebratin i yettunuḍen, qqarent ila Spanya txes ad tenɛem s min tegga di Arrif, uca ad tewwec 100 melyun yuru...

Dzayer – ddewla teḥkem s ɛecra n iseggusa teqqen x ukarikaturist Aqbayli Ɛinuc

Tasenbḍayt n Bgayet teḥkem-dd s ijjen leḥkam maḥend ad tḥebbes akarikaturist Aqbayli Γilas Ɛinuc. Tewca-as ttuhmet n « useɣḍel zeg uselway n tegduda d ubersigg°ed ». Ijjen...

Lmexzen Uliman yeṭṭef ijj n ucekkam n Lmeɣrib!

Karlsruhe (DPA): Lidara n ḥeṭṭu n tmurt talimant teṭṭef di letnayen yeɛdun (14 nuwenbir) ijjen Umeɣrabi di temdint n kulen, tcekk deg-s belli ttuɣa...